Ο ΘΕΣΜΟΣ ΤΗΣ ΔΙΚΑΙΟΣΥΝΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΚΩ

Στην αρχαία ελληνιστική Κω γνωρίζουμε ότι εφαρμόζονταν οι νόμοι του μεγάλου νομοθέτη από την Κατάνη της Σικελίας του Χαρώνδα. Ο Χαρώνδας ή Χαιρώνδας έζησε περί το 610 π. Χ., η δε νομοθεσία του διαπνεόταν από έντονο θρησκευτικό αίσθημα που έκανε να θεωρούνται σαν μέγιστα αδικήματα η ασέβεια προς τους θεούς η εκούσια κάκωση των γονέων και η καταφρόνηση των αρχόντων και των νόμων. Η έννοια της πολιτικής αρετής ήταν ο ύψιστος κανόνας, που κατεύθυνε τη συμπεριφορά των αρχόντων και των αρχομένων στην πόλη. Η ιδέα ότι ο πολίτης ανήκει στο σύνολο, που οφείλει να τον μεταχειρίζεται με ανθρωπισμό και κατανόηση, κατακτά διαρκώς έδαφος. Η αντίληψη αυτή χαρακτηρίζει τις επιμέρους διατάξεις της νομοθεσίας του Χαρώνδα, που επιδιώκουν να καταστήσουν τον πολίτη οργανικό μέρος της πόλης και να τον θέσουν στην εξυπηρέτηση των γενικότερων σκοπών της. Ο Χαρώνδας φρόντισε να μην καταστρατηγείται ο νόμος με στρεψοδικίες και να διατυπώνεται πάντα με σαφήνεια. Γι’ αυτό και ο Αριστοτέλης (Πολ. 1274β,8) παρατήρησε πως ο Χαρώνδας υπήρξε : «τη ακριβεία των νόμων γλαφυρώτερος και των νυν νομοθετών». Ο Χαρώνδας όρισε επίσης την αυστηρή εφαρμογή των νόμων, έστω και αν ενδεχόμενα κάποιος μπορεί να αδικηθεί από αυτούς. Η νομοθεσία του Χαρώνδα απλώθηκε σε όλη τη Μεγάλη Ελλάδα, έπειτα πέρασε στην Κω κι από εκεί στη Μικρά Ασία, στην Τέω, στη Λέβεδο κι έφτασε ως την Καππαδοκία.

Ο Αλεξανδρινός ποιητής ο Ηρώνδας, που γεννήθηκε στην Κω το πρώτο μισό του 3ου π. Χ. αιώνα, στον δεύτερο μιμίαμβό του καθώς περιγράφει τα σχετικά με τη δίκη για τον «Πορνοβοσκό» (νταβατζή) θα τονίσει: «ταυτ’ έγραψε Χαιρώνδης, άνδρες δικασταί» (στίχος 48). Από τη δίκη, λοιπόν, του Πορνοβοσκού, που διεξάγεται στην Κω, μαθαίνουμε αρκετά για το κοινωνικό περιεχόμενο των νόμων του Χαρώνδα, ακριβώς όπως ίσχυαν τότε στο νησί. Έτσι βλέπουμε, για παράδειγμα, να επιβάλλεται διπλάσια αποζημίωση σ’ εκείνον που έβλαψε κάποιον από πρόθεση (φθορά ξένης ιδιοκτησίας), σε σύγκριση με την αποζημίωση που καταβάλλει κάποιος για τη ζημιά που προκάλεσε άθελά του, δηλ. χωρίς πρόθεση. Σύμφωνα με την περικοπή που διέσωσε ο Ηρώνδας («Πορνοβοσκός», στίχος 46 κ. επ.) διαβάζουμε σε μετάφραση:

«Αν κάποιος ελεύθερος προσβάλει δούλη

ή θελήσει να την ακολουθήσει, της δίκης

το πρόστιμο διπλά να καταβάλλει».

    
Και πιο κάτω (στίχοι 50-54) διαβάζουμε αυτά που λέει ο κατήγορος, τον οποίον ο Ηρώνδας κατονομάζει Βάτταρο:

«Αν την πόρτα κάποιος ρίξει,

ένα χρυσό είναι η ποινή‧ κι αν με γροθιά σε απειλήσει,

ένα χρυσό πάλι είναι η ποινή‧ μα αν κάψει σπίτι

ή παραβιάσει οικογενειακό άσυλο, χίλια χρυσά

είναι η ποινή και η ζημιά πληρώνεται διπλά».

    
Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε το αυστηρό πράγματι περιεχόμενο της νομοθεσίας του Χαρώνδα που ίσχυε στην Κω και τη μεγάλη σημασία που αποδιδόταν στις εκούσιες παραβάσεις του νόμου.
    
Η τήρηση των διατάξεων της νομοθεσίας του Χαρώνδα στηριζόταν, όπως θα λέγαμε σήμερα, στον πατριωτισμό των πολιτών. Η διαφύλαξη του κύρους και της υπόληψης της πόλης ήταν ο υπέρτατος νόμος. Γι’ αυτό και στον Πορνοβοσκό ο Βάτταρος κλείνει την κατηγορία του απευθυνόμενος στους δικαστές του μ’ ετούτα τα λόγια:

«Το λοιπόν, κύριοι, μη νομίζετε πως η απόφασή σας

αφορά μόνο τον Βάτταρο τον μαστροπό, αλλά και

όλους τους ξένους που μένουνε στην πόλη σας.

Τώρα θα δείξετε τη δύναμη που έχει η Κως

κι ο Μέροπας και ποια δόξα είχε ο Θεσσαλός

κι ο Ηρακλής, γιατί ήρθε εδώ ο Ασκληπιός

από την Τρίκκη και για ποιό λόγο γέννησε

εδώ η Φοίβη την Λητώ. (Επικαλείται εδώ όλο

το μυθολογικό υπόβαθρο του νησιού της Κω).

Αυτά να έχετε στο νου σας και ορθή απόφαση

να βγάλετε, ώστε ο Φρύγας (δηλ. ο κατηγορούμενος

Θαλής, που καταγόταν από τη Φρυγία) τώρα πια

με την ποινή καλύτερος θα γίνει,

εκτός αν ψέματα η παροιμία η παλιά μας λέει».

(«Πορνοβοσκός», στίχοι 92-102). 

Η δικαστική, λοιπόν, απόφαση που περιμένει ο Βάτταρος αφορά όχι μόνον εκείνον, αλλά και όλους, όσοι μένουν στην πόλη. Έτσι πάνω στο δεσμό του κοινού τόπου τόσο για τους ντόπιους όσο και για τους ξένους (και όχι στο δεσμό του κοινού αίματος) θεμελιώνεται κατά τη νομοθεσία του Χαρώνδα, το δίκαιο της πόλης. Αυτό ήταν το πνεύμα που υποχρέωνε τους πολίτες της Κω να ορκίζονται όλοι μαζί στην Αγορά μπροστά στα Αρχεία, ότι θα παραμείνουν πιστοί στους «πατρίους νόμους» και στα δόγματα της «Εκκλησίας του Δήμου» τους.
    
Η ζηλευτή ευνομία της Κω, η οποία οφειλόταν στην εφαρμογή της νομοθεσίας του Χαρώνδα, θα οδηγήσει τον Αντίγονο τον Α΄ στην ανάγκη να χρησιμοποιήσει τους Κωακούς Νόμους, «εσφραγισμένους τη Κώων σφραγίδι», όταν αυτός στα πλαίσια της δικαιοδοσίας του αποφάσισε τη «συνοίκηση», δηλ. τη συγκατοίκηση των πληθυσμών της Λυδικής πόλης Λεβέδου με την παράκτια πόλη Τέω (306 - 302 π. Χ.), που εκείνος τότε εξουσίαζε, έχοντας μάλιστα και τη συγκατάθεση των κατοίκων των δυο αυτών πόλεων.

Ωστόσο δεν χρησιμοποιούνταν μόνο οι νόμοι της Κω, αλλά και οι φημισμένοι δικαστές της, που καλούνταν συχνά να γνωματεύσουν και να κρίνουν υποθέσεις άλλων πόλεων. Έτσι σε επιγραφές με τιμητικά ψηφίσματα αρκετών πόλεων, που υποδεικνύουν μάλιστα και την ανάρτηση «εν τω επιφανεστάτω τόπω προ του δικαστηρίου», διαβάζουμε τις ευχαριστίες των πόλεων εκείνων για την αποστολή δικαστών από την Κω μαζί με την παράκληση να διατηρηθεί η εύνοια των Κώων απέναντί τους. Μερικές φορές ακόμα και οι ίδιοι οι Κώοι καλούσαν δικαστές από άλλες πόλεις για να απονείμουν δικαιοσύνη με τον πιο αδιάβλητο τρόπο σε περίπλοκες και λεπτές υποθέσεις. Άλλωστε στα πλαίσια της πόλης-κράτους εκείνων των εποχών, ή απονομή της δικαιοσύνης από ξένους δικαστές συνιστούσε όχι μόνο νομικό αλλά και πολιτικό φαινόμενο σημαντικό για την επιβίωση της δημοκρατίας.
    
Τους ξένους δικαστές που έφθαναν στην Κω τους υποδέχονταν αρμόδια όργανα οι «δικασταγωγοί», όπως μαρτυρούν τρεις επιγραφές του νησιού. Οι δικασταγωγοί ασκούσαν τή «δικαστοφυλακία», συνόδευαν δηλαδή τους επιλεγμένους από την πόλη τους ξένους δικαστές στην πόλη της Κω, όπου επρόκειτο να δικάσουν και μεριμνούσαν γι’ αυτούς καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής τους στο νησί. Διαφύλαγαν ακόμη και τα «δημόσια και ιδιωτικά συμβόλαια», όπως μας λέγουν οι επιγραφές.
    
Οι Κώοι κατέφευγαν επίσης και στη διαιτησία ξένης προς τους αντιδίκους πόλης, όπως μαρτυρεί μια πολύ ενδιαφέρουσα Καλυμνιακή επιγραφή, που χρονολογείται στις αρχές του 3ου π. Χ. αιώνα και αναφέρεται στην κρίση ενός δικαστηρίου στην Κνίδο της Μικρασίας, για μια διαφορά δανείου μεταξύ της Καλύμνου και των κληρονόμων ενός Κώου χρηματιστή. Κάποτε, δηλαδή, ο Δήμος Καλυμνίων συνήψε ένα δάνειο από δυο Κώους συνεργάτες χρηματιστές, τον Παυσίμαχο και τον Ιπποκράτη [το όνομα του μέγιστου Κώου γιατρού φαίνεται να το τιμούσαν και να το έδιναν στους γιους τους οι μεταγενέστεροι συντοπίτες του]. Το δάνειο ξοφλούσαν οι Καλύμνιοι τμηματικά. Ύστερα όμως από μερικά χρόνια πέθαναν οι δυο αρχικοί δανειστές και οι Καλύμνιοι εξακολουθούσαν να πληρώνουν στους κληρονόμους τους. Οι κληρονόμοι του Ιπποκράτη ισχυρίστηκαν ότι όσα εισέπραξαν από το Δήμο Καλυμνίων ήταν το δικό τους μερίδιο μονάχα, όχι όμως και το μερίδιο των κληρονόμων του Παυσιμάχου. Και αυτοί ενάγουν το Δήμο Καλυμνίων και απαιτούν να τους καταβληθούν τριάντα τάλαντα, το υπόλοιπο, δηλαδή, του χρέους των Καλυμνίων σ’ αυτούς.
    
Η επιγραφή ήταν γραμμένη σε δυο όψεις. Στην πρόσθια όψη αναγράφονται τα κύρια πρόσωπα της δίκης, οι στρατηγοί των Κνιδίων, που επόπτευαν τη δίκη, και οι συνήγοροι των Κώων και των Καλυμνίων. Συνήγορος των Κώων ήταν ο Φιλίνος, ο γιος του Διοκλή από την Κω, των δε Καλυμνίων ο Εκατώνυμος, ο γιος του Πρυτάνεως από τη Μίλητο, με συνεργάτες του τους νομομαθείς Καλυμνίους Εξάκεστο, το γιο του Αλκίνου και Αριστόφαντο, το γιο του Αριστόλα. Η επιγραφή αναφέρεται επίσης στη διαδικασία που έπρεπε να ακολουθεί και στα στοιχεία που έπρεπε να καταθέσουν τόσο οι κατήγοροι, οι «διώκοντες», όσο και οι κατηγορούμενοι, οι «φεύγοντες».
    
Ο Όρκος τον οποίον έπρεπε να δώσουν οι 204 συνολικά δικαστές πριν από την έναρξη της δίκης, σύμφωνα πάντα με την αναφερόμενη επιγραφή, ήταν σε μετάφραση ο ακόλουθος:  

«Ναι, μα τον Δία και τον Λύκιον Απόλλωνα και τη Γη

(ορκίζομαι ότι) θα δικάσω γι αυτά που κατέθεσαν ενόρκως οι

αντίδικοι, σύμφωνα με τη γνώμη που θα σχηματίσω και θα

πιστεύω, ότι είναι απόλυτα δίκαιη και ότι δεν θα εκδώσω

απόφαση στηριζόμενος στην κατάθεση μάρτυρα, που θα μου

φανεί ότι δεν λέει την αλήθεια. Και (ορκίζομαι) ότι δεν πήρα

δώρα για τη δίκη αυτή, ούτε εγώ ο ίδιος, ούτε άλλος κανένας,

άντρας ή γυναίκα, για λογαριασμό μου με κανένα τέχνασμα ή

πλάγιο μέσο. Αν σταθώ πιστός στον όρκο μου, είθε όλα να

μούρχονται δεξιά, αν δε επιορκήσω, το αντίθετο να πάθω».

    
Στη συνέχεια αναφέρεται ο τρόπος της συγκέντρωσης των μαρτυρικών καταθέσεων. Οι καταθέσεις των μαρτύρων, που δεν θα μπορούσαν να ταξιδέψουν στην Κνίδο, όπου ήταν ο τόπος της διεξαγωγής της δίκης, δεν θα γίνονταν την ίδια μέρα και στα δυο νησιά, αλλά οι μεν Κώοι μάρτυρες θα κατέθεταν προ των προστατών αρχόντων της Κω στις 24 του μηνός «Καφίσιου», που αντιστοιχούσε με Δεκέμβρη-Γενάρη, οι δε Καλύμνιοι μάρτυρες θα κατέθεταν μπροστά στους δικούς τους προστάτες άρχοντες, στις 24 του επόμενου μήνα «Βατρόμιου», που αντιστοιχούσε με Γενάρη-Φλεβάρη. Οι καταθέσεις θα γίνονταν «παρεύντων των αντιδίκων», δηλ. επί παρουσία των αντιδίκων. Όσο για τις προτάσεις των αντιδίκων αυτές έπρεπε να κατατεθούν στο δικαστήριο σφραγισμένες με τη δημόσια σφραγίδα της κάθε μιας από τις δυο πόλεις. Οι στρατηγοί είχαν την ευθύνη της αποσφράγισης και παράδοσης στο δικαστήριο όλων των εγγράφων με τα αποδεικτικά στοιχεία για λογαριασμό και των δυο αντιδίκων. Τέλος ο Γραμματέας διάβαζε στο δικαστήριο την καταγγελία, τις προτάσεις και τις μαρτυρικές καταθέσεις των αντιδίκων, χωρίς να υπολογίζεται ο χρόνος της ανάγνωσής τους στο χρόνο της διάρκειας των αγορεύσεων.
    
Για τη διεξαγωγή της δίκης ο καθένας από τους αντιδίκους είχε το δικαίωμα να παρουσιάσει τέσσερις συνηγόρους. Οι συνήγοροι μπορούσαν να καταθέσουν και σαν μάρτυρες. Κάθε συνήγορος είχε επίσης το δικαίωμα να μιλήσει δυο φορές. Η κύρια αγόρευση λεγόταν «πρώτος λόγος» και η δευτερολογία «δεύτερος λόγος». Για να υπάρχει ένα όριο στη διάρκεια των αγορεύσεων, χρησιμοποιούσαν την κλεψύδρα, στην οποία έχυναν νερό, άλλοτε λιγότερο κι άλλοτε περισσότερο, ανάλογα μα τη σπουδαιότητα της δίκης. Την ποσότητα του νερού την καθόριζαν οι δικαστές. Στη δίκη της Κνίδου ορίστηκε να χυθούν στην κλεψύδρα 18 «χόες» νερό για τον πρώτο λόγο (59 λίτρα περίπου) και 10 χόες για τον δεύτερο. Τον χρόνο της διάρκειας της ροής του νερού δεν μπορούμε να τον ξέρουμε, καθώς αυτός εξαρτιόταν από το άνοιγμα της οπής της
κλεψύδρας.
    
Δύσκολο τελικά αποδείχθηκε το έργο των δικαστών στην Κνίδο, γιατί η υπόθεση ήταν αρκετά περίπλοκη. Οι κληρονόμοι των Κώων χρηματιστών αξίωναν την εξόφληση του χρέους από τους Καλυμνίους. Ωστόσο οι Καλύμνιοι, άγνωστο με ποια επιχειρήματα, που θα τα μαθαίναμε αν στην οπίσθια όψη της επιγραφής δεν έλειπαν 25 περίπου στίχοι, κατόρθωσαν να αποδείξουν ότι το χρέος μαζί με τους τόκους είχε ήδη εξοφληθεί, γι’ αυτό και οι δικαστές με πλειοψηφία 48 ψήφων (126 υπέρ και 78 κατά) και εξέδωσαν καταδικαστική απόφαση για τους κατηγόρους. Η συγκεκριμένη, λοιπόν, αρχαία επιγραφή, που περιγράψαμε, θα μπορούσε να αποτελέσει ιδιαίτερα για τον σύγχρονο νομικό μας κόσμο ένα εξαιρετικό υπόδειγμα μιας πληρέστατης δικονομικής διαδικασίας, του τρόπου, δηλαδή, της διεξαγωγής μιας δίκης.
    
Κατά τα ρωμαϊκά χρόνια η ρωμαϊκή νομοθεσία, όπως διαμορφώθηκε από το 146 π. Χ. μέχρι το 235 μ. Χ., επέδρασε σταδιακά στο πατροπαράδοτο δίκαιο των Κώων. Οι Νόμοι (Leges), τα Διατάγματα της Συγκλήτου (Senatus Consulta) και οι Αυτοκρατορικές Διατάξεις (Contitutiones) μπήκαν σίγουρα στη ζωή των Κώων, όπως και των άλλων υποτελών. Δεν βρέθηκαν όμως στο νησί άλλες επιγραφές, που να σχετίζονται με τη ρωμαϊκή δικαιοσύνη, εκτός από μία. Πρόκειται για επιτύμβια στήλη, εντοιχισμένη ψηλά στην ανατολική πλευρά του οθωμανικού τεμένους του Πλατάνου και αναφέρεται στην κακόβουλη («δόλω πονηρώ») μετατόπιση σε άλλο μέρος ενός άγνωστου σ’ εμάς αντικειμένου, που περιγράφεται στην αρχή της επιγραφής, η οποία στο σημείο εκείνο είναι κατεστραμμένη.
Ζητά δε να κριθεί κάποιος υπεύθυνος απέναντι στην περιουσιακή υπόσταση του ηγεμόνα («τω φίσκω»), καθώς παραβίασε τη σχετική νομοθεσία και ντρόπιασε τους καταχθόνιους θεούς Πλούτωνα, Δήμητρα, Περσεφόνη και Ερινύες. Ο νομικός όρος “δόλω πονηρώ” αντιστοιχεί με το ρωμαϊκό “dolus malo”, ενώ o φίσκος, από το λατινικό “fiscus”, σήμαινε το προσωπικό ταμείο του ηγεμόνα, που το διοικούσε πάντα ο εκάστοτε Ρωμαίος Αυτοκράτορας.
Είδαμε, λοιπόν, ότι ο θεσμός της δικαιοσύνης κυριάρχησε ως ύψιστη αρετή για τους κατοίκους της Κω, που με το πνεύμα τους αυτό διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο στη σφυρηλάτηση του αρχαίου ελληνικού δικαίου.

Περισσότερα για το θεσμό της δικαιοσύνης στην αρχαία Κω βλέπε στο βιβλίο μου: «Ιστορία της Νήσου Κω», έκδοση Δήμου Κω 1990, σελ.116-120, 155-156. Και στην αγγλική έκδοση του ιδίου βιβλίου, έτους 2015, σελ. 119-123, 158-159, όπου και η σχετική βιβλιογραφία.

Ο ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΚΩ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ. ΚΩΟΙ ΟΛΥΜΠΙΟΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΑΘΛΗΤΕΣ.

Η αθλητική ιδέα ήταν ευρύτατα διαδεδομένη στην αρχαία Κω, όπως και σ’ όλη την Ελλάδα. Από το μυθολογικό υπόβαθρο του νησιού πληροφορούμαστε ότι ένας ρωμαλέος βοσκός, ο Ανταγόρας, κατόρθωσε να νικήσει στην πάλη ένα ήρωα, τον Ηρακλή. Τα αγωνίσματα κατείχαν την λαμπρότερη θέση στις τελετές και οι τιμές για τους αθλητές ήταν ξεχωριστές. Οι κάτοικοι γυμνάζονταν σε ειδικούς χώρους τα «Γυμνάσια» που, όπως μαρτυρούν οι επιγραφές, υπήρχαν στην πόλη της Κω και στην Αλάσαρνα. Η αρχαιολογική σκαπάνη εκτός από το γνωστό Γυμνάσιο το «Ξυστόν», που ήταν μια περίστυλη στοά για την άθληση κατά τη χειμερινή περίοδο, έφερε στο φως και τα λείψανα ενός Σταδίου, που χρονολογήθηκαν και τα δυο στο πρώτο μισό του 2 ου π. Χ. αιώνα.

Το Γυμνάσιο για τους νέους περιελάμβανε τρεις τάξεις: τους «παίδας», τους «ανήβους» και τους «ηβώντας». Στον αθλητικό τομέα οργανώνονταν μικρά αγωνίσματα για παιδιά και έφηβους, τα «αγωνάρια ανήβων και ηβώντων» καθώς επίσης πομπές και διαδρομές. Την επιμέλεια των αγώνων είχε ο «Γυμνασίαρχος», ένας αιρετός άρχοντας με λειτουργικό αξίωμα ιδιαίτερα τιμητικό. Οι Κώοι στεφάνωναν κι έστηναν ανδριάντες στους ικανούς αυτούς αξιωματούχους των αθλητικών αγώνων. 

Οι αθλητές πριν την έναρξη των αγώνων αλείφονταν από τον «Αλειπτήρα» με λάδι ανακατεμένο με λεπτή σκόνη φερμένη από την Αφρική, για να κλείνουν οι πόροι και να εμποδίζεται έτσι ο υπερβολικός ιδρώτας, που εξασθενεί το σώμα. Μετά τους αγώνες στεφάνωναν τους νικητές με κλάδους ελιάς και τους τιμούσαν με ανδριάντες. Ένα επιτύμβιο ανάγλυφο του 3ου αιώνα π. Χ. φυλάσσεται στο Μουσείο της Κω και παριστάνει αθλητή, που κρατά με περηφάνια στα χέρια του τον κότινο της νίκης.

Τα αγωνίσματα που διεύθυναν και αθλοθετούσαν οι «Αγωνοθέτες» και στα οποία έπαιρναν μέρος οι Κώοι αθλητές ήταν: α) «δίαυλος», δρόμος από την αρχή μέχρι τέλους του Σταδίου επαναλαμβανόμενος δυο φορές, που αντιστοιχεί με τα 400 μέτρα, β) «δόλιχος», αγώνισμα δρόμου αντοχής, κάτι σχετικό με τα 1000 μέτρα, γ) «στάδιον», αγώνας δρόμου 200 περίπου μέτρων, δ) «παγκράτιον», αγώνισμα πάλης και πυγμής συνάμα, ε) «πένταθλον», σειρά πέντε αγωνισμάτων, όπως ακόντιο, άλμα, δίσκος, δρόμος και πάλη, στ) «ίππιον» ή «ίππος κέλης», αγώνας ιππικός δηλ. απλή ιπποδρομία, ζ) «οπλίτας», αγώνας δρόμου οπλισμένων, η) «πάλα», δηλ. απλή πάλη και θ) «πυγμά», δηλ. απλή πυγμαχία. Οι ιππικοί αγώνες γίνονταν στον Ιππόδρομο, οι δε αγώνες δρόμου στο Στάδιο.

Στους αγώνες προΐσταντο οι «Επιστάτες», τα δε γυμνάσματα, που διεύθυναν οι «Παιδοτρίβες», διαιρούνταν ανάλογα με την ηλικία σε γυμνάσματα για «Παίδες» (Ολυμπικούς, Πυθικούς και Ισθμικούς), «Αγένειους» και «Άνδρες». Οι έφηβοι νικητές είχαν το δικαίωμα να συμμετέχουν στις ιερές πομπές, που τιμούσαν προπαντός τη Θεά Νίκη. Οι Γυμνασίαρχοι για να διεγείρουν την αγάπη προς τον αθλητισμό, φρόντιζαν να στήνονται ανδριάντες στους καλύτερους νικητές των δημοσίων αγώνων, γι αυτό και στα αγάλματα που βρέθηκαν, καταφαίνεται η ανάπτυξη των αθλητικών και καλλιγράμμων σωμάτων.

Η ιστορία διέσωσε αρκετά ονόματα Κώων Ολυμπιονικών, που έλαβαν μέρος και απέσπασαν νίκες στις πιο ενδιαφέρουσες αθλητικές εκδηλώσεις του ελληνικού κόσμου. Και πρώτος ο Ξενόμβροτος ο Κώος, που νίκησε δυο φορές το 448 και 380 π. Χ. στους ιππικούς αγώνες της Ολυμπίας. Το 376 π. Χ. ο Ξενόδικος ο Κώος νίκησε στην πυγμαχία παίδων. Τους Ολυμπιονίκες αυτούς της Κω τίμησαν με ανδριάντες στην Ολυμπία (Βλ. Παυσανίας, VI 14 παρ.12).

Αλλά ο Ολυμπιονίκης εκείνος που κατέπληξε τους πάντες ήταν ο Φιλίνος ο Κώος, ο γιός του Ηγέπολη. Κέρδισε στην 128 η Ολυμπιάδα το 268 π. Χ. στο στάδιο παίδων. Το φθινόπωρο της ίδιας χρονιάς κέρδισε στον Ισθμό (της Κορίνθου) στο στάδιο. Στην 129 η Ολυμπιάδα το 264 π. Χ. στεφανώθηκε στο  στάδιο και στο δίαυλο. Κέρδισε πάλι στην 130 η Ολυμπιάδα το 260 π. Χ. στο στάδιο και στο δίαυλο. Στεφανώθηκε επίσης στους ιερούς αγώνες του Απόλλωνα στα Πύθια, με τη δάφνη του διαυλοδρόμου και κέρδισε ακόμη στα Νέμεια στο στάδιο. Συνολικά κέρδισε πέντε νίκες δρόμου στην Ολυμπία, τέσσερις στα Πύθια, άλλες τόσες στα Νέμεια κι έντεκα στον Ισθμό, γι’ αυτό τιμήθηκε από τους συμπολίτες του Κώους με ανδριάντα (Βλ. Παυσανίας, VI 17 παρ.2).

Δυο άλλοι Κώοι Ολυμπιονίκες ήταν ο Εύδαμος, που το 92 π. Χ. νίκησε στο στάδιο και ο Αριστωνυμίδας, που το 72 π. Χ. νίκησε στο πένταθλο. Στους καταλόγους των Παναθηναίων φέρεται επίσης σαν πρωταθλητής ο Θευτιμίδας Ονασικλέους Κώος (αναφέρεται σε επιγραφή της Αλάσαρνας), που νίκησε στο παγκράτιο, ενώ στους Βοιωτικούς αγώνες των Θεσπιών το 190-189 π. Χ. λέγεται ότι νίκησε στην πάλη ο Δαμοκράτης Τιμοκλέους Κώος (Βλ. R. Herzog, Koische Forschungen und Funde, Leipzig 1899, σελ. 152).

Οι αθλητικές δραστηριότητες των Κώων συνεχίστηκαν με επιτυχία και κατά τη ρωμαϊκή περίοδο. Υπήρξαν δε έκδηλες στον αρχαίο δήμο των Ιππιωτών, του οποίου οι κάτοικοι έδειχναν ιδιαίτερη ικανότητα και ζήλο στην τέχνη της ιππασίας. Άλλωστε την παράδοση αυτή της ιππασίας συνεχίζουν ως τις μέρες μας στο Πυλί οι κάτοικοι με τις ιπποδρομίες τους την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου.

Για την επίδοση των νέων της Κω στον αθλητισμό και τη φροντίδα τους για την ανάπτυξη ρωμαλέων κορμιών οι αρχαίοι συγγραφείς εκφράζονταν με θαυμασμό. Ο Αθήναιος (Ι. 15 Β) βλέποντας κάποιο φίλο του να καμαρώνει ένα καλλίγραμμο νεαρό Κώο καθώς «σφαίριζε» (δηλ. να παίζει μπίλιες) γράφει: «θεούς γαρ φαίνεθ’ η νήσος φέρειν» (δηλ. φαίνεται να γεννά θεούς αυτό το νησί!).

ΤΟ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΤΗΣ 21ης ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1967 - ΠΡΑΞΕΙΣ ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΑΝΑΤΡΟΠΗΣ ΤΟΥ

   Η νεώτερη Ελληνική Ιστορία έχει καταγράψει τις σημαντικότερες πράξεις διαμαρτυρίας και απόπειρες ανατροπής του καθεστώτος της εφτάχρονης δικτατορίας των Συνταγματαρχών (Παπαδόπουλου, Πατακού και Μακαρέζου). Μιας δικτατορίας, που κατήργησε την κοινοβουλευτική δημοκρατία θέτοντάς την στον «γύψο», οδήγησε τους μεν κοινοβουλευτικούς άνδρες σε περιορισμό, τους δε πολιτικούς της αριστεράς ακόμα και του κέντρου καθώς και χιλιάδες άλλους αντιφρονούντες σε συλλήψεις, απάνθρωπα βασανιστήρια, φυλακίσεις και εξορίες.

   Η πρώτη απόπειρα ανεπιτυχούς ανατροπής εκείνου του πραξικοπήματος, έγινε από τον κυρίως υπεύθυνο για το ξέσπασμα αυτής της δικτατορίας βασιλιά Κωνσταντίνο και μερικούς βασιλόφρονες αξιωματικούς στις 13 Δεκεμβρίου 1967. Μια άλλη ανεπιτυχής απόπειρα ανατροπής της χούντας έγινε πολύ αργότερα από αξιωματικούς και ναύτες, με το κίνημα του Πολεμικού Ναυτικού στις 23 ης Μαΐου 1973. Σε αυτό συμμετείχε και ο ήρωας Σπύρος Μουστακλής, τον οποίον βασάνισαν και κατέστησαν ανάπηρο.

   Ανάμεσα στις πολλές πράξεις διαμαρτυρίας κατά του δικτατορικού καθεστώτος ξεχώρισε η παλλαϊκή εκείνη στην κηδεία του Γεωργίου Παπανδρέου στις 3 Νοεμβρίου 1968, για να ακολουθήσουν οι δυναμικές κινητοποιήσεις της νεολαίας, των φοιτητών, σημαντικών ανθρώπων του πνεύματος και καλλιτεχνών.

   Το αποκορύφωμα όμως των μαζικών και δυναμικών κινητοποιήσεων κυρίως των φοιτητών όλων των Ανωτάτων Σχολών, με έντονη, μάλιστα, και τη λαϊκή συμμετοχή, το βλέπουμε στην εξέγερση του Πολυτεχνείου τον Νοέμβρη του 1973 με τα επαναστατικά συνθήματα: «κάτω η χούντα», «κάτω ο Παπαδόπουλος», «έξω οι Αμερικάνοι» και «ψωμί, παιδεία, ελευθερία». Η εξέγερση του Πολυτεχνείου υπήρξε τελικά η πιο γενναία πράξη αντίστασης κατά της δικτατορίας, η οποία συνέβαλε στην ανατροπή του δικτάτορα Παπαδόπουλου. Στην εξέγερση αυτή χύθηκε και αίμα νεαρών Ελλήνων πολιτών. Ακολούθησε, ωστόσο, μια άλλη πιο σκληρή δικτατορία, αυτή του Ιωαννίδη με αρκετές συλλήψεις, φριχτά βασανιστήρια και εξορίες.

   Η δημοκρατία θα αποκατασταθεί τελικά στην Ελλάδα μετά το μοιραίο πραξικόπημα του Ιωαννίδη το 1974 εναντίον του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου και την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, οπότε και η χούντα του Ιωαννίδη θα υποστεί την οριστική αποσύνθεσή της. Η διχοτόμηση της Μεγαλονήσου συνετέλεσε επίσης στην πλήρη κατάρρευση των υπολειμμάτων του δικτατορικού καθεστώτος και όλοι οι πρωταίτιοι καθώς και όσοι στρατιωτικοί υπηρέτησαν πιστά την ξενοκίνητη, άφρονα και φασιστική εφτάχρονη τυραννία θα οδηγηθούν το καλοκαίρι του 1975 σε δίκη, σε καθαίρεση από τα αξιώματά τους και σε καταδίκη εγκλεισμού τους στις φυλακές.

[Για τη στάση ειδικά του Ιωαννίδη, τον ρόλο των Αμερικανικών Υπηρεσιών στην παγίδα της Κύπρου και για άλλα ενδιαφέροντα εθνικά θέματα αξίζει να διαβαστεί το βιβλίο του δημοσιογράφου Αλέξη Παπαχελά: «Ένα σκοτεινό δωμάτιο 1967-1974», από τις εκδόσεις Μεταίχμιο 2021, που μας παρέχει άγνωστα ντοκουμέντα και νέες αποκαλυπτικές μαρτυρίες των πρωταγωνιστών εκείνων των συγκλονιστικών γεγονότων.]

ΠΩΣ Ο ΔΙΑΣΗΜΟΣ ΓΙΑΤΡΟΣ ΓΑΛΗΝΟΣ (129 - 199 μ. Χ.) ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΕ ΧΩΡΙΣ ΛΥΠΗ ΤΗΝ ΑΠΩΛΕΙΑ ΤΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΤΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ, ΤΩΝ ΦΑΡΜΑΚΩΝ, ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΤΟΥ

   Μια μικρή πραγματεία είναι το «Περί αλυπίας», που ανήκει στα ηθικά έργα του διάσημου γιατρού Κλαύδιου Γαληνού και έχει ως θέμα τον χειρισμό της θλίψης, που είναι από τα βασικά ψυχικά πάθη του ανθρώπου. Ο ίδιος ο Γαληνός μας περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο αντιμετώπισε «αλύπως» (δηλ. χωρίς λύπη) την απώλεια των ιατρικών του εργαλείων, των φαρμάκων του, των συγγραμμάτων του και της προσωπικής βιβλιοθήκης του στη μεγάλη πυρκαγιά της Ρώμης το 192 μ.Χ. Σίγουρα το έργο αυτό μέχρι τις μέρες μας θεωρούνταν χαμένο, ώσπου το 2004 το ανακάλυψε ο Antoine Pietrobelli, ερευνητής στο εργαστήριο Αρχαίας Ελληνικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου της Σορβόννης, σε κώδικα της μονής Βλατάδων (χειρόγραφο αριθ.14 του β΄ μισού του 15ου αι.). Έλληνες φιλόλογοι επεξεργάστηκαν στη συνέχεια και δημοσίευσαν την πραγματεία αυτή του φημισμένου γιατρού. 

   Τo κείμενο του καινούριου αυτού γαληνικού έργου παρουσιάζει μεγάλο ενδιαφέρον, κυρίως γιατί συμπληρώνει τα αυτοβιβλιογραφικά έργα του Γαληνού, περιγράφει τη διαδικασία συγκρότησης και το περιεχόμενο της προσωπικής βιβλιοθήκης του και παρέχει ένα πλήθος εντελώς νέων πληροφοριών για την ιστορία των ελληνικών κειμένων. 

Το αρχαίο κείμενο του Γαληνού αρχίζει με τη φράση: «Έλαβόν σου την επιστολήν εν η παρεκάλεις με δηλώσαί σοι τίς άσκησις ή λόγοι τίνες ή δόγματα παρεσκεύασάν  με  μηδέποτε λυπείσθαι.» Και σε μετάφραση: «Έλαβα την επιστολή σου στην οποία μου ζητούσες να σου αποκαλύψω ποια άσκηση ή ποια επιχειρήματα ή ποιες φιλοσοφικές πεποιθήσεις με έκαναν ικανό να μη λυπάμαι ποτέ». Προφανώς ο Γαληνός απαντά σε επιστολή κάποιου φίλου από τα νεανικά του χρόνια, ίσως και συμφοιτητή του, που στο κείμενο παραμένει ανώνυμος, ο οποίος τον ρωτά για τους τρόπους με τους οποίους εξασφαλίζεται η ικανότητα του χειρισμού της λύπης. Του γράφει, λοιπόν - και η επιστολή του προσδιορίζεται με ακρίβεια στις αρχές του 193 μ. Χ., ένα χρόνο, δηλαδή, μετά τη μεγάλη πυρκαγιά της Ρώμης και πριν από τη δολοφονία του αυτοκράτορα Κομμόδου - ότι καταστράφηκαν  εξ αιτίας εκείνης της πυρκαγιάς περιουσιακά του αντικείμενα, όπως χρυσά, ασημένια και επάργυρα σκεύη, πολλά φάρμακα, «απλά και σύνθετα», όπως τα ονομάζει, κάθε λογής ιατρικά εργαλεία, βιβλία  που τα είχε διορθώσει με το ίδιο του το χέρι, μια δική του πραγματεία «Περί συνθέσεως φαρμάκων», συγγράμματα παλαιών ανθρώπων  και τόσα άλλα σπάνια πράγματα που είχε σε αφθονία. Και όλη αυτή τη συμφορά την άντεξε χωρίς να λυπηθεί ούτε για λίγο. Γιατί;

Διότι κάθε σοφός άνθρωπος, όπως γράφει επικαλούμενος τον Ευριπίδη, πρέπει να θυμίζει διαρκώς στον εαυτό του τις έγνοιες και τις συμφορές, τους πρόωρους θανάτους και τα άλλα πιθανά κακά, ώστε αν κάτι απ’ αυτά κάποτε συμβεί να μην του έρθει  αναπάντεχο και του ξεσχίσει τη ψυχή. Βαθύς  ερευνητής και γνώστης ο Γαληνός όλων σχεδόν  των  Ελλήνων τραγικών ποιητών, φιλοσόφων, ρητόρων, γραμματικών και γιατρών, επικαλείται αποσπάσματα από τα έργα τους και φέρνει χίλια δυο παραδείγματα, για να τεκμηριώσει τη στωική μεγαλοψυχία  του, την αρετή που του επέτρεψε να αρθεί πάνω από τη λύπη για τη μεγάλη του απώλεια. Τονίζει δε με έμφαση ότι η πλειονότητα των ανθρώπων δεν αντιμετωπίζει με μέτρο τις τιμές, τον πλούτο, τη φήμη και την πολιτική δύναμη, γι αυτό αναγκαστικά ζει μια πολύ δυστυχισμένη ζωή, αφού δεν γνωρίζει την αρετή της ψυχής, ούτε καν στοιχειωδώς. Ωστόσο η πείρα είναι αυτή που μας διδάσκει να αντιμετωπίζουμε τα απροσδόκητα γεγονότα. Πρόκειται για μια διαχρονική αλήθεια που διατηρεί την ισχύ της σε όλες τις εποχές και σε όλους τους τόπους.

Παρόλο που ο Ευριπίδης διατύπωσε την αδιαμφισβήτητη αλήθεια ότι: «ουδείς άλυπος τον βίον διήγαγεν, ουδέ μέχρι τέλους έμεινεν ευτυχών», πάνω από το συναίσθημα της λύπης μπόρεσε τελικά και στάθηκε με απαράμιλλο ψυχικό σθένος ο Μεγάλος Έλληνας Γιατρός ο Γαληνός.

Η ΤΟΥΡΚΙΑ ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΕΤΑΙ. Οι πάγιες θέσεις της Ελλάδας για τα Δωδεκάνησα

   Η Τουρκία αποκαλύπτεται. Ζήτησε με την ιταμότητα που την διακατέχει την αποστρατικοποίηση των Ελληνικών νησιών του Αιγαίου, για να εξασφαλίσει την άνεση, όπως πιστεύει, της κατάληψής τους και στη συνέχεια την επιβολή της κυριαρχίας της σε όσα τουλάχιστον νησιά βρίσκονται κοντά στις ακτές της.

   Εμείς όμως που δεν είμαστε αφελείς αισθανόμαστε βαθιά μέσα στο πετσί μας τις έκνομες επιθυμίες και ανιστόρητες απόψεις της πολιτικής ηγεσίας της Τουρκίας, γι αυτό και εξοπλίσαμε κατάλληλα τις ένοπλες δυνάμεις μας και ενημερώσαμε για την αναθεωρητική τάση της γείτονος, ως προς το εδαφικό και νομικό καθεστώς των νησιών μας, τους διεθνείς οργανισμούς και όλα τα κράτη που πρεσβεύουν τις  κοινές με εμάς  αρχές και αξίες της διεθνούς νομιμότητας. Στηριζόμενοι, λοιπόν, στο άρθρο 51 του Χάρτη του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών διατηρούμε το δικαίωμα της «νόμιμης άμυνας» στο Αιγαίο για τους ακόλουθους ουσιαστικούς λόγους:

1.   Γιατί η Τουρκία εισέβαλε στην Κύπρο το 1974, κατά παράβαση των διατάξεων της Συνθήκης Εγγυήσεως για την Κύπρο, στην οποία η Ελλάδα αποτελεί συμβαλλόμενο μέρος, και, παρά τις πολυάριθμες αντίθετες αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας και της Γενικής Συνέλευσης των Ηνωμένων Εθνών, συνεχίζει να διατηρεί μια σημαντική στρατιωτική δύναμη στα κατεχόμενα εδάφη. Επιδιώκει, μάλιστα, και την προσάρτηση του κατεχόμενου βόρειου τμήματος της Κύπρου.

2.   Γιατί η Τουρκία παραβιάζει συστηματικά τον ελληνικό εθνικό εναέριο χώρο και υπερίπταται με στρατιωτικά αεροσκάφη, συχνά οπλισμένα, ελληνικών νησιών του Αιγαίου και μάλιστα κατοικημένων, γεγονός που έχει ιδιαίτερη σημασία όσον αφορά ζητήματα ασφάλειας.

3.   Γιατί η Τουρκία κατά τις τελευταίες δεκαετίες, διατηρεί σημαντικές στρατιωτικές μονάδες με εναέρια μέσα και αποβατικά σκάφη σε περιοχές της Μικράς Ασίας, που βρίσκονται απέναντι των ελληνικών νησιών, γεγονός, που συνιστά σοβαρότατη απειλή κατά της Ελλάδας. Δεν παραγνωρίζουμε, βέβαια, και την απειλεί πολέμου (casus belli), που στρέφει εναντίον μας αν θελήσουμε να επεκτείνουμε τα όρια της αιγιαλίτιδας ζώνης μας στα 12 ναυτικά μίλια.

   Εφαρμόσαμε, λοιπόν, την αρχή  πως «ότι απειλείται δεν αποστρατικοποιείται»,  αλλά η Τουρκία επιμένει στην αποστρατικοποίηση, για παράδειγμα, των Δωδεκανήσων, επικαλούμενη τη Συνθήκη Ειρήνης των Παρισίων της 10ης Φεβρουαρίου του 1947, που πράγματι προέβλεπε την αποστρατικοποίησή τους, πράξη που εξισορροπούσε τα τότε συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων στην περιοχή και ιδίως της Σοβιετικής Ένωσης. Το καθεστώς όμως αυτό της αποστρατικοποίησης έχασε κάθε λόγο ύπαρξής του με τη δημιουργία των συνασπισμών του ΝΑΤΟ και του Συμφώνου της Βαρσοβίας. Όλα τα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ διατηρούν σήμερα υποχρεωτικά στα εδάφη τους στρατιωτικές μονάδες. Γιατί το δικαίωμα αυτό να μην το έχει η χώρα μας για όλα τα εδάφη της κυριαρχίας της, καθώς ανήκει στο ΝΑΤΟ; Την αλλόκοτη και ασύμβατη αυτή απαίτηση δεν μας την εξηγεί επαρκώς η Τουρκία.

   Αφήστε που στην υπογραφή της Συνθήκης των Παρισίων του 1947 η Τουρκία δεν συμμετείχε, καθώς η Συνθήκη αυτή αφορούσε την παραχώρηση της κυριαρχίας των νησιών μας από την Ιταλία στην  Ελλάδα. Και καθώς η Τουρκία δεν ήταν συμβαλλόμενο μέλος ισχύει γι’ αυτήν ο νομικός κανόνας “res inter alios acta”, δηλαδή ζήτημα που αφορά άλλα κράτη. Εξ άλλου σύμφωνα με το άρθρο 34 της Συνθήκης της Βιέννης για το Δίκαιο των Θαλασσών «μια συνθήκη δεν δημιουργεί υποχρεώσεις ή δικαιώματα για τρίτες χώρες» εκτός των συμβαλλομένων. Παρατηρούμε ακόμη ότι αμφισβητεί η Τουρκία την κυριαρχία των μικρότερων νησιών και βραχονησίδων του Δωδεκανησιακού Συμπλέγματος ως μη κατονομαζομένων, ρητά κατ’ αυτήν, στη Συνθήκη των Παρισίων, ενώ γνωρίζει ότι η αναφορά του άρθρου 14 της Συνθήκης στην ονομασία των δεκατεσσάρων μεγαλύτερων απαριθμούμενων νησιών της Δωδεκανήσου περιλαμβάνει τη φράση «και των παρακείμενων νησίδων», εννοώντας φυσικά (εκ του μείζονος το έλασσον) και τις νησίδες, τις βραχονησίδες και τους βράχους που περιβάλλουν τα μεγαλύτερα νησιά. Η ελληνική πλευρά διευκρίνιζε, μάλιστα, κατά την υπογραφή ότι με τον όρο «παρακείμενες» εννοούνταν οι «υπό ιταλικήν κυριαρχίαν» κατά την είσοδο της Ιταλίας στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η συμφωνία συνυπογραφόταν, πέραν της Ελλάδας και της Ιταλίας, και από άλλα είκοσι κράτη που είχαν πολεμήσει τον ναζισμό και ιταλικό φασισμό. Η Τουρκία ούτε θέση, ούτε λόγο είχε σ’ αυτήν, κατορθώνοντας πάντοτε να είναι ο  «επιτήδειος ουδέτερος».

   Οι απόψεις για την εθνική κυριαρχία Ελλάδας επί των νησιών του Αιγαίου και ιδιαίτερα των Δωδεκανήσων εδράζονται στους αναμφισβήτητα στέρεους κανόνες της διεθνούς δικαιοταξίας, η οποία κατοχυρώνει πλήρως όλα τα κυριαρχικά της δικαιώματα. Άλλωστε «ο ιδίω δικαίω χρώμενος, ουδένα αδικεί»,  δηλαδή, δεν αδικεί άλλον όποιος χρησιμοποιεί ένα (κατοχυρωμένο διεθνώς) δικαίωμά του.

x