Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΑΧΗΣ ΤΟΥ ΜΑΡΑΘΩΝΑ ΚΑΙ Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΣΤΟ ΔΥΤΙΚΟ ΚΟΣΜΟ

Η μάχη που έλαβε χώρα πριν από δυόμιση χιλιετίες στον
Μαραθώνα υπήρξε καθοριστικής σημασίας για την εξέλιξη του
δυτικού πολιτισμού. Οι περισσότεροι ιστορικοί συμφωνούν με
τον χαρακτηρισμό της μάχης εκείνης ως «μητέρας των μαχών»
για τον δυτικό κόσμο. Πριν από αυτή τη μάχη, οι πιθανότητες
της επικράτησης των Αθηναίων ήταν ελάχιστες. Αντίθετα η
Περσική Αυτοκρατορία με τη συντριπτική υπεροχή έναντι των
αντιπάλων δυνάμεών της ήταν κάτι περισσότερο από
αναμενόμενο ότι θα έσερνε τους Αθηναίους αιχμαλώτους στην
Περσία για να δικαστούν από τον Μεγάλο Βασιλέα Δαρείο,
όπως είχε ήδη συμβεί το 494 με τους Μιλήσιους.

Ο Δαρείος μετά την αποτυχία του Μαρδόνιου, όπως
γράφει ο Ηρόδοτος, ετοιμάζει νέα εκστρατεία και θέλοντας να
δοκιμάσει τη ψυχολογική κατάσταση των Ελλήνων, έστειλε
αντιπροσώπους του στην Ελλάδα ζητώντας «γην και ύδωρ», τα
σημεία της υποταγής. Κάποιες πόλεις δήλωσαν υποταγή, όχι
όμως και η Αθήνα, που τότε είχε έξοχους ηγέτες, οι οποίοι
έσωσαν την Ελλάδα. Οι Αθηναίοι αποφάσισαν ν’ αντισταθούν
και προβλέποντας την άφιξη των Περσών άρχισαν να
ετοιμάζονται. Πράγματι ο Περσικός στόλος δεν άργησε να
φανεί στο Αιγαίο, έχοντας στο πλευρό του ακόμη και Έλληνες
ναύτες, από τους ήδη κατακτηθέντες Ίωνες.

Οι αρχηγοί της εκστρατείας Δάτις και Αρταφέρνης
οδηγούν τον στόλο από την Ιωνία στις Κυκλάδες και
καταστρέφουν την εχθρική προς τους Πέρσες Νάξο. Από εκεί
έπλευσαν προς την Ερέτρια, όπου τους κατοίκους αυτής της
κατεστραμμένης πλέον πόλης μετέφεραν στην Περσία, κατά το
παλαιό ασσυριακό σύστημα των εξοικισμών, όπως είχαν κάνει
και με τους κατοίκους της Μιλήτου. Ήθελαν έτσι με τον τρόπο
αυτό να τρομοκρατήσουν τους Αθηναίους.

Είναι άξιο θαυμασμού, όπως έγραψε ο Ακαδημαϊκός
Κων/νος Άμαντος, ότι οι Αθηναίοι βρέθηκαν έτοιμοι να
υποδεχθούν τους Πέρσες στον ένδοξο έκτοτε Μαραθώνα κοντά
στην ακτή, αντίκρυ στην Ερέτρια. Εννιά χιλιάδες Αθηναίοι και
χίλιοι Πλαταιείς θα σπεύσουν να αποκρούσουν τον πολυάριθμο
στρατό των Περσών, με επικεφαλής τον εμπειρότατο και
ικανότατο στρατηγό Μιλτιάδη, που στο πλευρό του είχε δύο
ισάξιους αξιωματικούς τον Καλλίμαχο και τον Αριστείδη. Ο
Μιλτιάδης παρέταξε τον ελληνικό στρατό στους γήλοφους του
Μαραθώνα με ισχυρά άκρα και ασθενέστερο το κέντρο. Ενώ το
κέντρο των Περσών με πλήθος από τοξότες και ιππικό πολύ
δυνατό θα έκαμπτε το κέντρο των Ελλήνων, αλλά τα ισχυρά
άκρα το προστάτευσαν και πίεσαν τον αντίπαλο σε άτακτη
υποχώρηση. Έγινε τότε μεγάλη σφαγή. Έξι χιλιάδες
τετρακόσιοι Πέρσες φονεύθηκαν, ενώ οι απώλειες των Ελλήνων
ήταν 192 Αθηναίοι και 11 Πλαταιείς κατά τον Ηρόδοτο. Ο
Μιλτιάδης έθαψε αμέσως τους νεκρούς στο σημερινό τύμβο του
Μαραθώνα, ενώ ο λυρικός ποιητής Σιμωνίδης ο Κείος θα τους
αφιερώσει το γνωστό επίγραμμα: «Ελλήνων προμαχούντες
Αθηναίοι Μαραθώνι, χρυσοφόρων Μήδων εστόρεσαν δύναμιν».
Έτσι οι «χρυσοφόροι» Πέρσες αναγκάστηκαν να επιστρέψουν
στην Ασία. Ήταν Σεπτέμβρης του έτους 490 π. Χ.!

Η αποφασιστική μάχη του Μαραθώνα δόξασε τους
Αθηναίους, ταπείνωσε τους Πέρσες στην αντίληψη των
Ελλήνων και αποτέλεσε ιστορικό σταθμό για την Ελλάδα. Η
Αθήνα με τον Μιλτιάδη θα αναδειχθεί η σημαντικότερη
ελληνική πόλη. Οι Αθηναίοι πρώτοι αντιλήφθηκαν ότι η
ενότητα όλων των ελληνικών πόλεων-κρατών ήταν απαραίτητη
για να αντιμετωπιστεί η περσική απειλή.

Αλλά η νίκη του Μαραθώνα θα αναδείξει και πολιτικούς
άνδρες, όπως τον μεγαλοφυή Θεμιστοκλή, που πήρε μέρος στο
νικηφόρο εκείνο πόλεμο, ο οποίος θα σπεύσει να δημιουργήσει
στόλο, που θα καταστήσει την Αθήνα την πρώτη ναυτική
δύναμη της Ελλάδας, γιατί ήταν βέβαιος ότι οι Πέρσες θα
επανέρχονταν και πάλι. Είναι γνωστή η φράση του: «Ουκ εά με
καθεύδειν το του Μιλτιάδου τρόπαιον» (Δεν με αφήνει να
κοιμηθώ το τρόπαιο του Μιλτιάδη), για να γράψει κι αυτός,
δέκα χρόνια αργότερα στα τέλη του Σεπτέμβρη του 480, νέες
σελίδες δόξας με την πρώτη μεγάλη ναυμαχία στη ναυτική
ιστορία της πατρίδας μας, που έγινε στη Σαλαμίνα.

Από πλευράς στρατηγικής τακτικής και τρόπου
διεξαγωγής της μάχης του Μαραθώνα, ο Μιλτιάδης εφάρμοσε
για πρώτη φορά στην ιστορία και χωρίς να έχει αποφοιτήσει
από κάποια στρατιωτική ακαδημία: α) την επιθετικότητα κατά
των Περσών με μικρότερη αριθμητικά δύναμη, στην κατάλληλη
στιγμή, β) την ενότητα διοίκησης του στρατού του, γ) τον
αιφνιδιασμό για την επίθεση στην κρίσιμη στιγμή και δ) τον
ελιγμό της διπλής υπερκέρασης.

Ο διακεκριμένος ιστορικός Hans Delbruck στο κλασικό
έργο του: «Ιστορία της Τέχνης του Πολέμου, Πόλεμος στην
Αρχαιότητα» έγραψε: «Η εικόνα του Μιλτιάδη σαν διοικητή στο
πεδίο της μάχης στέκεται γιγάντια στα πρώιμα χρονικά της
παγκόσμιας στρατιωτικής ιστορίας. Βρίσκουμε εδώ την
πληρέστερη και σπανιότερη μορφή ηγεσίας, που έχει γεννήσει η
πολεμική τέχνη μέχρι σήμερα, τον συνδυασμό άμυνας-επίθεσης.
Τι διορατικότητα στην επιλογή του πεδίου της μάχης, τι
αυτοέλεγχος εν αναμονή της εχθρικής επίθεσης, τι εξουσία επί
των μαζών, επί ενός στρατού από υπερήφανους, ελεύθερους
πολίτες, ώστε να μπορέσει να τους συγκρατήσει σταθερά στην
θέση που είχε διαλέξει και μετά να τους οδηγήσει σε μια ξέφρενη
επίθεση την αποφασιστική στιγμή! Όλα ήταν ρυθμισμένα για τη
στιγμή αυτή-ούτε ένα λεπτό νωρίτερα, οπότε οι Αθηναίοι θα
έφταναν στον εχθρό ξέπνοοι και αποδιοργανωμένοι, ούτε ένα
λεπτό αργότερα, οπότε πολλά από τα βέλη του εχθρού θα είχαν
βρει τον στόχο τους και ο μεγάλος αριθμός των ανδρών, που
άλλοι θα θανατώνονταν και άλλοι θα δίσταζαν, θα έσπαγε την
ορμή της εφόδου, που θάπρεπε να πέσει σαν χιονοστιβάδα στις
γραμμές του εχθρού αν ήθελε να νικήσει». Όλα όμως αυτά τα
προνόησε με αξιοθαύμαστη ακρίβεια ο Μιλτιάδης χάρη στην
παροιμιώδη στρατηγική του ικανότητα.

Στις μέρες μας είναι αλήθεια ότι εκφράζονται διάφορες
αποκλίνουσες απόψεις, που αμφισβητούν τη σημασία της μάχης
του Μαραθώνα και την επιρροή που άσκησε ο κλασικός
ελληνισμός στη διαμόρφωση της φυσιογνωμίας του δυτικού
πολιτισμού. Είναι αρκετοί εκείνοι που ισχυρίζονται ότι στον
Μαραθώνα δεν αποσοβήθηκε ολοκληρωτικά ο περσικός
κίνδυνος, αφού χρειάστηκε και η ναυμαχία της Σαλαμίνας.
Είναι προφανές ωστόσο ότι αν δεν υπήρχε Μαραθώνας, δεν θα
υπήρχε καν η ανάγκη της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Όλα θα
είχαν τελειώσει στους βάλτους του Μαραθώνα.

Ένας άλλος ιστορικός, ο Fuller, στο έργο του:
«Στρατιωτική ιστορία του Δυτικού Κόσμου» έγραψε ότι «για
πρώτη φορά στην ιστορία τους οι Έλληνες νίκησαν τους Πέρσες
στο δικό τους στοιχείο, δηλαδή στη ξηρά και ο Μαραθώνας
προίκισε τους νικητές με την πίστη στο πεπρωμένο τους που ήταν
να επιζήσουν επί τρεις αιώνες στη διάρκεια των οποίων
γεννήθηκε ο δυτικός πολιτισμός. Ο Μαραθώνας, τόνισε,
σηματοδότησε τη γέννηση της Ευρώπης».

Ο διάσημος επίσης ιστορικός Creazy στο έργο του:
«Δεκαπέντε Αποφασιστικές Μάχες» θα γράψει: «Η μάχη του
Μαραθώνα έσπασε για πάντα το μύθο του αήττητου των Περσών
που παρέλυε τη διάνοια των λαών. Δημιούργησε στους Έλληνες
το πνεύμα που απέκρουσε τον Ξέρξη και μετά οδήγησε τον
Ξενοφώντα, τον Αγησίλαο και τον Αλέξανδρο σε τρομερά
αντίποινα με τις εκστρατείες τους στην Ασία. Εξασφάλισε για την
ανθρωπότητα τον πολιτιστικό θησαυρό των Αθηνών, την
ανάπτυξη των ελεύθερων θεσμών, τον φιλελεύθερο διαφωτισμό
του δυτικού κόσμου και τη σταδιακή άνοδο για πολλούς αιώνες
των μεγάλων αρχών του Ευρωπαϊκού πολιτισμού».

«Αν οι Πέρσες κέρδιζαν στον Μαραθώνα, θα κατακτούσαν
το δίχως άλλο και όλη την υπόλοιπη Ελλάδα» μας λέει με
βεβαιότητα ο John Lazenby Καθηγητής της Αρχαίας Ιστορίας
και Επίτιμος Διδάκτωρ του Πανεπιστημίου του Newcastle.

Ο Αμερικανός συγγραφέας Richard Billows στο βιβλίο
του με τίτλο: «Η Μάχη του Μαραθώνα. Πως μια μάχη άλλαξε
τον δυτικό πολιτισμό» επιμένει ότι η Ελλάδα ήταν το λίκνο του
σύγχρονου δυτικού πολιτισμού και τονίζει τη γόνιμη συμβολή
των μεγάλων Αθηναίων και Ελλήνων ανδρών στην υλική και
πνευματική διαμόρφωση του δυτικού κόσμου. Και αυτοί οι
άνδρες, όπως τους μνημονεύει ο Billows, ήταν ο Μιλτιάδης και
Θεμιστοκλής, ο Περικλής, ο Αισχύλος, Σοφοκλής και
Ευριπίδης, ο Αριστοφάνης και Μένανδρος, ο Θουκυδίδης,
Σωκράτης, Πλάτων και Αριστοτέλης, Ισοκράτης και
Δημοσθένης, ο Ικτίνος και Φειδίας. Καταλήγει δε ο Billows με
τη φράση: «Όσοι ενδέχεται να απεχθάνονται τα κείμενα του
Θουκυδίδη, του Πλάτωνα, του Αριστοτέλη και θεωρούν ως
αποτρόπαιο κατασκεύασμα την Ακρόπολη, τον Παρθενώνα και τα
αρχαιοελληνικά γλυπτά, πιθανότατα πιστεύουν ότι θα ήταν
προτιμότερο να είχαν νικήσει οι Πέρσες. Πέραν τούτου, όμως,
μια διαφορετική έκβαση της Μάχης του Μαραθώνα θα είχε
επηρεάσει σε πολύ μεγάλο βαθμό όχι μόνο τους Έλληνες του 5 ου π.
Χ. αιώνα, αλλά και τους Ευρωπαίους και τους Αμερικανούς του
21 ου μ. Χ. αιώνα». Δηλαδή του αιώνα μας.

Είναι αποδεκτό, κατά κανόνα, ότι η Ιστορία διαπλάθει τη
φυσιογνωμία της μέσα από μακροχρόνιες διεργασίες και από
τάσεις που εξελίσσονται σε μεγάλες χρονικές περιόδους.
Ωστόσο, ποτέ δεν έλειψαν εκείνα τα θαυμαστά, αιφνίδια και
κυρίως απρόβλεπτα περιστατικά, που ανέτρεπαν την
ευθύγραμμη ροή των πραγμάτων και που η επίδρασή τους
υπήρξε καθοριστική για την εξέλιξη της πορείας της
ανθρωπότητας. Έτσι έμεινε και η γνωστή φράση: «άλλαξε ο
ρους της Ιστορίας». Και ο Μαραθώνας είναι μιας τέτοιας
ιστορικής σημασίας μάχη, αφού άλλαξε τον ρουν της Ιστορίας.
Αν δεν γινόταν εκείνη η μάχη η Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας
δεν θα ήταν αυτή που γνωρίζουμε σήμερα.

Μία από τις σπάνιες κατακτήσεις της δημοκρατίας είναι η
ελεύθερη γνώμη και ο σεβασμός στην αντίθετη άποψη. Έτσι,
είναι σεβαστές οι επιφυλάξεις των σύγχρονων διανοουμένων
απέναντι στην αντίληψη που θεωρεί την Ελλάδα ως λίκνο του
δυτικού πολιτισμού, όπως αποδεκτή και προς κρίση είναι η
ελάχιστη εκτίμηση που τρέφουν μερικοί για την Αναγέννηση
και τον Διαφωτισμό. Είναι όμως ανθρωπίνως αδύνατο να
αρνηθεί κάποιος-δίχως να χάσει τη στοιχειώδη σοβαρότητά του-
ότι και οι ίδιοι ως διανοούμενοι είναι πνευματικοί απόγονοι
συγγραφέων και καλλιτεχνών της Αναγέννησης και του
Διαφωτισμού, αλλά και ολόκληρης της πνευματικής
κληρονομιάς του 19 ου αιώνα και ότι άντλησαν συνειδητά και με
θέρμη όλη την πνευματική παρακαταθήκη της Ελλάδας των
κλασικών χρόνων. Είτε το αμφισβητούμε σθεναρά είτε το
αποδεχόμαστε ένθερμα, ο σύγχρονος δυτικός πολιτισμός και ο
δυτικός τρόπος σκέψης έχουν επηρεαστεί καθοριστικά από τα
αρχαία ελληνικά πρότυπα και τις ιδέες. Το βλέπουμε αυτό σε
όλες τις εκφάνσεις των επιστημών και των τεχνών. Η ελληνική
επίδραση σαφώς δεν ήταν πεπρωμένο του δυτικού πολιτισμού,
αλλά κάτι σπανιότερο: μια συνειδητή επιλογή των Ευρωπαίων
πνευματικών ηγετών που κυριάρχησαν στο διάστημα μεταξύ
του 16 ου και 19 ου αιώνα.

Οφείλω εδώ να υπενθυμίσω και κάτι ακόμη. Πως με τη
χαρμόσυνη λέξη «νενικήκαμεν», που αναφώνησε πριν
ξεψυχήσει μετά το τέλος της νικηφόρας εκείνης μάχης ο
δρομέας Φειδιππίδης, διανύοντας 40 περίπου χιλιόμετρα ως
την Αθήνα, σφράγισε για πάντα ως ο πρώτος παγκόσμιος
μαραθωνοδρόμος όχι μόνο το κοσμοϊστορικό συμβάν της
αποκληθείσας από τους ξένους «μητέρας των μαχών», αλλά
και συνέβαλε επίσης στην καθιέρωση του πολύ δημοφιλούς
αθλήματος του Μαραθωνίου Δρόμου στα πλαίσια της
αναβίωσης των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, από το έτος
1896 και συνεχώς ως τις μέρες μας. Αμέτρητες επίσης είναι και
οι πόλεις ανά τον κόσμο, που διεξάγουν τακτικότατα το άθλημα
του Μαραθωνίου.

Ποιά συμπεράσματα, λοιπόν, μπορούμε να αντλήσουμε
από τη μάχη του Μαραθώνα, κατά την οποία το θάρρος
επιβλήθηκε στους αριθμούς και ο αγώνας εκ του συστάδην με
τη βολή με τα τόξα; Το πιο σημαντικό συμπέρασμα είναι ότι η
μάχη αυτή υπήρξε ο θρίαμβος των ηθικών δυνάμεων έναντι των
αριθμών. Οι Αθηναίοι πολίτες που πολεμούσαν στον
Μαραθώνα ήξεραν γιατί πολεμούσαν: για τις οικογένειες, τα
σπίτια, τα χωράφια και τα πατροπαράδοτα ήθη και έθιμά τους.
Από την άλλη μεριά το συνονθύλευμα Ασιατών στρατιωτών,
εκτός από τους Πέρσες, δεν ήξεραν γιατί πολεμούσαν και
πολλοί από αυτούς έπρεπε απλά να διαλέξουν ποιοι θα τους
σκότωναν: οι Αθηναίοι ή οι ίδιοι οι Πέρσες! Και σε ότι αφορά
στη συμπεριφορά των Περσών ένας Γερμανός ιστορικός
συγγραφέας, ο Al Heuss, τονίζει μετ’ επιτάσεως ότι: «Αυτοί δεν
ήταν Ούννοι, ούτε καν Ασσύριοι και τίποτα δεν τους ήταν ως ιδέα
πιο ξένο, από το να ποδοπατήσουν την παράδοση και τα έθιμα
των υπηκόων τους και να ξεριζώσουν τον πολιτισμό τους».

Τέλος η μάχη του Μαραθώνα, εκτός από τα συγκεκριμένα
ιστορικά της αποτελέσματα, προβάλλει ανά τους αιώνες και ένα
τεράστιας σημασίας δίδαγμα: Ότι οι άνθρωποι σε μεγάλο βαθμό
μπορούν να καθορίσουν τη μοίρα τους και ότι είναι σε θέση να
υπερασπίσουν τον κόσμο τους. Αν δέκα χιλιάδες Αθηναίοι δεν
είχαν παραταχθεί-ενάντια σε κάθε λογική-απέναντι στην
Περσική πολεμική μηχανή και δεν πολεμούσαν υπερβαίνοντας
ο κάθε πολίτης-πολεμιστής τον ίδιο του τον εαυτό, ο κόσμος δεν
θα ήταν αυτός που γνωρίζουμε σήμερα. Σταθμός, λοιπόν,
υπήρξε ο Μαραθώνας για την Ανθρωπότητα, όπως σταθμοί
ήταν και οι Θερμοπύλες, η Σαλαμίνα και οι Πλαταιές.

Τα παρακάτω λιτά και σαφή λόγια του χρονικογράφου της
Μάχης του Μαραθώνα Ηροδότου του Αλικαρνασσέα, θα
αντηχούν για πάντα στο παγκόσμιο στερέωμα: «Οι ελεύθεροι
άνθρωποι πρέπει να αγωνίζονται ολόψυχα εναντίον κάθε
μορφής επιδρομέα, που έρχεται να απειλήσει την ελευθερία
τους και να μολύνει τα εδάφη τους». Και οι ένδοξοι
Μαραθωνομάχοι υπήρξαν πράγματι ελεύθεροι άνθρωποι και
συνεχίζουν να καθοδηγούν ακόμη και στις μέρες μας τους
λαούς εκείνους, οι οποίοι αντιστέκονται σε δυνάστες και
επιδρομείς, που θέλουν να τους στερήσουν την ελευθερία και να
μολύνουν τα εδάφη τους.