ΤΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΤΗΣ ΚΩ*

«Εν δε τω προαστείω το Ασκληπιείον εστί, σφόδρα ένδοξον
και πολλών αναθημάτων μεστόν….» (Στράβων ΧΙV 657)

Πρόσοψη από Β και τομή από Α. Σχέδιο P. Schazmann από το βιβλίο του R. Herzog:Kos. Band 1 - Asklipieion, Berlin 1932.

Το Ασκληπιείο της Κω υπήρξε το πιο φημισμένο κέντρο λατρείας του θεού Ασκληπιού και σπουδαιότατο θεραπευτήριο ασθενών στην αρχαιότητα. Ανακαλύφθηκε το έτος 1902 από τον γερμανό αρχαιολόγο Rudolf Herzog με τη συμβολή του Κώου αρχαιοδίφη Ιακώβου Ζαρράφτη και αναστηλώθηκε μερικώς από Ιταλούς αρχαιολόγους το έτος 1938. Αποτελεί σήμερα τον πλέον επισκέψιμο αρχαιολογικό χώρο του νησιού της Κω καθώς είναι ένα από τα μακροβιότερα αξιοθέατα μνημεία της Ελλάδας. 

Βρίσκεται σε απόσταση 3,5 χλμ. περίπου ΝΔ της πόλης Κω, σε ζώνη όπου η βαθμιαία ανύψωση του εδάφους (90-100 μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας) αποκτά ουσιαστική υπόσταση. Δεν είναι τυχαίο ότι χτίστηκε σε επιλεγμένη ευάερη και ευήλια θέση, με υγιεινό κλίμα και κοντά σε πηγές υδάτων, κυρίως μεταλλικών. Τα ανασκαφέντα μέχρι σήμερα ευρήματα του μνημειακού αυτού συγκροτήματος δεν εκτείνονται χρονολογικά πριν από τον 4ο π. Χ. αιώνα και ανήκουν κυρίως στην ελληνιστική και υστεροελληνιστική εποχή. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αρχιτεκτονική διαμόρφωση του Ασκληπιείου , το οποίο απλώνεται σε τρία αλλεπάλληλα επίπεδα (άνδηρα),ενώ τέσσερις είναι οι σημαντικές οικοδομικές του φάσεις, που χρονολογούνται από το πρώτο μισό του 3ου π. Χ. μέχρι και τον 3ο μ. Χ. αιώνα. Σε όλες αυτές τις φάσεις διατηρήθηκε η φυσική κλιμάκωση του εδάφους και η αρμονική σύνδεσή της με το τοπίο.

Τα τρία άνδηρα του Ασκληπιείου συνδέονται μεταξύ τους με μνημειώδεις αναστηλωμένες μαρμάρινες κλίμακες, με εμφανή τα σωζόμενα τμήματα των αρχαίων βαθμίδων. Τα σημαντικότερα ευρήματα που συναντούμε είναι:

 

Α) Στο πρώτο άνδηρο τα Προπύλαια και την εκτεταμένη Στοά του 3ου π. Χ. αιώνα, της οποίας διακρίνονται τα θεμέλια και ο στυλοβάτης των κιόνων. Διακρίνονται επίσης οι πήλινες σωληνώσεις των διακλαδώσεων υδραγωγείου καθώς και τα θεμέλια δωματίων ασθενών και επισκεπτών του Ασκληπιείου. Βλέπουμε επίσης τις κόγχες στη νότια πλευρά του αναλημματικού τοίχου, που έχουν αναστηλωθεί από πωρόλιθο και στολίζονταν κατά τα υστεροελληνιστικά χρόνια με υπερμεγέθη αγάλματα, όπως του Ασκληπιού και της Υγείας. Σε μια από τις κόγχες υπάρχει αρχαία κρήνη, της οποίας το νερό χύνεται σε δεξαμενή, ενώ πάνω της σώζεται λίθινη μορφή του Πανός. Δεξιά της μεγάλης κλίμακας που οδηγεί στο δεύτερο άνδηρο υπάρχει μια άλλη κόγχη με τη βάση ενεπίγραφου αγάλματος του διάσημου Κώου ιατρού Γάιου Σερτίνιου Ξενοφώντα (1^ος μ.Χ. αι.). Ονομάστηκε ναϊσκος του Ξενοφώντα. Δυτικότερα σώζονται δύο κρήνες με τη μορφή λουτήρων, που χρησίμευαν για υδροθεραπεία. Στην ανατολική άκρη του πρώτου ανδήρου βρίσκεται συγκρότημα Θερμών του 3ουμ.Χ.αιώνα.

Β) Στο μέσον του δευτέρου ανδήρου συναντούμε τα λείψανα Βωμού του β΄ μισού 4^ου- α΄ μισού 3^ου π. Χ. αιώνα. Δυτικά του και σε κανονική αξονική συσχέτιση με αυτόν, βρίσκεται ο πρώτος μικρός «εν παραστάσι» ναός του Ασκληπιού (300-250 π. Χ.), ιωνικού ρυθμού, με στυλοβάτη διαστάσεων 15,07Χ8,78 μέτρων. Ανατολικά του Βωμού βρίσκεται ο ναός του Απόλλωνα (2^ου μ. Χ. αιώνα) με τους επτά αναστηλωμένους κίονες κορινθιακού ρυθμού. Νότια του Βωμού και μπροστά από το αναστηλωμένο με πωρόλιθο καμπυλόγραμμο ανάλημμα του τοίχου με τις πέντε κόγχες, υπάρχουν τα θεμέλια ημικυκλικής εξέδρας.

Γ) Τις τρεις πλευρές του τρίτου ανδήρου περιτρέχει ελληνιστική Στοά, που φέρει δωμάτια στις δύο πλάγιες πτέρυγές της (ανατολική - δυτική), ενώ στο μέσο υπάρχουν τα θεμέλια του δευτέρου περίστυλου μεγάλου ναού του Ασκληπιού (α΄ μισό 2^ου π. Χ. αιώνα), δωρικού ρυθμού. Έχει μήκος 33,28 μέτρα και πλάτος 18,79 μέτρα, με κατεύθυνση από Β προς Ν. Είναι δε στραμμένος προς το Βωμό, δεσπόζει ως κορωνίδα ολόκληρης της σύνθεσης του Ασκληπιείου και ήταν εμφανής κατά την αρχαιότητα σε όσους προσέγγιζαν την πόλη της Κω από τη θάλασσα. Του ναού αυτού σώζεται μόνο το κρηπίδωμα και το μαρμαρόστρωτο δάπεδο του πρόναου, όπου είχε κτιστεί η βυζαντινή εκκλησία της Παναγίας του Άλσους. Στη μέση περίπου της νότιας πλευράς της Στοάς διακρίνεται η κλίμακα, που οδηγούσε στο ιερό άλσος. Διακρίνονται επίσης και οι διακλαδώσεις υδραγωγείου, τα νερά του οποίου προέρχονταν από μεταλλικές πηγές της γύρω περιοχής.

 

Στο Ασκληπιείο της Κω βρέθηκε σημαντικός αριθμός αφιερωματικών και τιμητικών επιγραφών καθώς και επιγραφών, που μαρτυρούν τη μετά το έτος 260 π. Χ. πανελλήνια αναγνώριση του δικαιώματος της ασυλίας και της εκεχειρίας αυτού του χώρου κατά τη διάρκεια των πανηγυρικών εορτασμών (θυσιών, μουσικών και αθλητικών αγώνων) των «Μικρών και Μεγάλων Ασκληπιείων» προς τιμή του Ασκληπιού. Οι επιγραφές αυτές μαρτυρούν ότι το Ασκληπιείο της Κω υπήρξε τόπος ασφάλειας και ειρηνικής συνύπαρξης για τους Πανέλληνες. Στους χώρους του επίσης βρέθηκε και μια εργαλειοθήκη με 24 ιατρικά χειρουργικά εργαλεία, που χρονολογούνται το 2^ο π. Χ. αιώνα.

Η άνετη και απρόσκοπτη ανάπτυξη του περιβάλλοντος φυσικού χώρου-τοπίου του Ασκληπιείου της Κω, ο οποίος μπορεί να συγκριθεί μόνο με το φυσικό χώρο-τοπίο των Δελφών, ενώ υπερτερεί του αντίστοιχου του Ασκληπιείου της Επιδαύρου, σε συνδυασμό με τη διαύγεια του νησιωτικού φωτός, παράλληλα με τη μοναδικότητα της αρχιτεκτονικής μορφής αυτού του μνημείου, που η πανελλήνια ακτινοβολία του δεν έπαψε ποτέ να σχετίζεται με τη λαμπρή παράδοση της Ιατρικής Σχολής της Κω και με τη φήμη του Πατέρα της Ιατρικής Ιπποκράτη και των διαδόχων του, προσδίδουν πράγματι στην περιοχή όπου δεσπόζει η παρουσία του, χαρακτήρα σπάνιας ηπιότητας και ευγένειας και στους αρχαιολάτρες βαθιά την αίσθηση του δέους και του θαυμασμού. Αυτή είναι η πεποίθηση των χιλιάδων κάθε χρόνο επισκεπτών-προσκυνητών, καθώς αντικρίζουν το Ασκληπιείο ανεβαίνοντας αργά-αργά τα 113 πλατιά σκαλοπάτια του. Να γιατί το Ασκληπιείο της Κω μπορεί και αξίζει να ανακηρυχθεί από την UNESCO «ΜΝΗΜΕΙΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ».

Αναπαράσταση του Ασκληπιείου της Κω κατά την ελληνιστική εποχή.

*: Περίληψη από το βιβλίο μου: «Το Ασκληπιείο της Κω. Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς», Αθήνα 2008.