«ΜΠΕΡΤΟΔΟΥΛΟΣ» ... ΜΙΑ ΞΕΧΑΣΜΕΝΗ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΩΟΥΣ ΙΔΙΩΜΑΤΙΚΗ ΛΕΞΗ.

Στα νεανικά μας χρόνια, στην πόλη της Κω, ακούγαμε τους παλιούς να αποκαλούν περιπαιχτικά «μπερτόδουλο» κάποιο πονηρό και καταφερτζή νεαρό, που ξεχώριζε για τα καμώματά του ανάμεσα στους συνομηλίκους του και η λέξη μας προξενούσε γέλιο και απανωτά πειράγματα. Ρωτούσαμε τότε τους γονιούς μας τι σήμαινε μπερτόδουλος κι από πού βγήκε η ονομασία κι εκείνοι μας απαντούσαν στερεότυπα: έτσι λέμε πάντα τον ξύπνιο και καπάτσο χωρικό, τον λαϊκό τύπο που καταφέρνει να πείθει με τα λόγια και τις πράξεις του τους άλλους.

Με το πέρασμα όμως του χρόνου η ονομασία: «μπερτόδουλος» ξεχάστηκε από το λεξιλόγιο των Κώων και σήμερα δεν ακούγεται πια. Άλλα διακοσμητικά  επίθετα πήραν τη θέση της.

Πρόσφατα περιήλθε σε γνώση μου μια σπάνια ιταλική έκδοση του Giulio Cesare dalla Croce (1550-1609), που φέρει τον τίτλο: “Le sottilissime astuzie di Bertoldo (1606)”, δηλ. «Οι  πνευματωδέστατες πανουργίες του Μπερτόλδου» και διαπίστωσα ότι η λέξη «μπερτόδουλος»  ετυμολογικά είναι παραφθορά του ιταλικού ονόματος Bertoldo (Μπερτόλδος). Ο Μπερτόλδος (ή Μπερτόδουλος στην ελληνική και συνεπώς και στην κώτικη διάλεκτο) έγινε δημοφιλές λογοτεχνικό είδος όταν πέρασε από την Ιταλία στα Επτάνησα αρχικά, σαν ένδειξη των πολιτισμικών αλληλοδιεισδύσεων. Μεταφράστηκε στα ελληνικά από κάποιον ανώνυμο και τυπώθηκε στη Βενετία το 1646, για να εισάγει ένα νέο χαρακτήρα της σάτιρας, ένα λαϊκό ήρωα ή μάλλον αντιήρωα, αφού παρασταίνει ένα χωριάτη άσχημο και τερατώδη, έναν ανατρεπτικό τύπο που γελοιοποιεί τη νόμιμη τάξη και σατιρίζει τον ηγεμόνα, τον οποίον  πείθει τελικά να τον κάνει και σύμβουλό του. 

Ο Μπερτόλδος, σαν λαϊκό ευχάριστο και  κωμικό ανάγνωσμα, απλώθηκε σ’ όλο τον   ελλαδικό χώρο γνωρίζοντας μεγάλη επιτυχία (10 επανεκδόσεις τουλάχιστον ως το 1818). Έφτασε φαίνεται και στην τουρκοκρατούμενη Κω, που τον διάβαζαν οι ελάχιστοι γραμματιζούμενοι του νησιού, θεωρούντες τον ως ένα προσφιλές μοντέλο, ένα γνήσιο προϊόν του  λαϊκού  τους πολιτισμού. Τον διάβαζαν ίσως και κατά την περίοδο της Ιταλοκρατίας, γι’ αυτό και παρέμενε ακόμα γνωστός στους παλαιότερους. Αξίζει  να σημειωθεί εδώ ότι η λέξη  «μπερτόδουλος», που δεν ακούγεται πλέον σήμερα από τα χείλη των Κώων, δεν υπάρχει ούτε στο Λεξικό των Κωακών Ιδιωμάτων (έκδοση 2006) του συμπατριώτη μας Μιχάλη Ε. Σκανδαλίδη.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-Αλεξάνδρα Σφοίνη, Ξένοι συγγραφείς μεταφρασμένοι ελληνικά.15^ος-17^ος αιώνας. Έκδοση Νεοελληνικών Ερευνών Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών 84, Βιβλιοθήκη Ιστορίας των Ιδεών 3, Αθήνα 2003, σελ. 40-42.

-Γεωργίου Δ. Μπαμπινιώτη, Λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας, Αθήνα 1998.

-Πάπυρος. Λεξικό της Ελληνικής Γλώσσας. Αρχαίας-Μεσαιωνικής-Νέας. Ερμηνευτικό-Ετυμολογικό.  Συνώνυμων-Παραγώγων-Σύνθετων. Έκδοση 2008.