Η ΓΕΡΜΑΝΙΚΗ ΑΠΟΒΑΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΚΩ ΤΟΝ ΟΚΤΩΒΡΗ ΤΟΥ 1943.

            Η Ανώτατη Γερμανική Στρατιωτική Διοίκηση μετά την Ιταλική συνθηκολόγηση εφάρμοσε το προληπτικά οργανωθέν Σχέδιο «Άξων» για τον αφοπλισμό και την εξουδετέρωση των Ιταλικών Ενόπλων Δυνάμεων που θα προέβαλλαν αντίσταση. Στον Ελλαδικό χώρο εξουδετερώθηκαν εύκολα οι ιταλικές μονάδες εσωτερικού και καταστράφηκε η ιταλική μεραρχία στην Κεφαλονιά, καθώς και οι λοιπές μονάδες των Επτανήσων.

            Για τις  ιταλικές μονάδες της Δωδεκανήσου που αποσκίρτησαν από τη συμμαχία του Άξονα και με αφορμή την παρουσία των Άγγλων στα νησιά, σχεδιάστηκαν αποβατικές επιχειρήσεις στην Κω («Σχέδιο Πολική Αρκούδα») για την κατάληψη του νησιού και την εξασφάλιση του στρατηγικής σημασίας  αεροδρομίου της Αντιμάχειας, στη Λέρο ( «Σχέδιο Τυφώνας») για την κατάληψη της εκεί σημαντικής αεροναυτικής βάσης και στη Σάμο για την εξουδετέρωση των δυνάμεων που έδρευαν στο νησί, σε συνδυασμό με την ήδη κυριευθείσα Ρόδο και την ανατολική ιταλοκρατούμενη ακόμα Κρήτη.

             Την επιχείρηση κατά της Κω ανέλαβαν δυνάμεις των Γερμανών από την Κρήτη, την ηπειρωτική Ελλάδα και τα άλλα νησιά με βάση τις μονάδες της 22^ης Μεραρχίας Πεζικού από την Κρήτη. Διοικητής της Ομάδας Μάχης  (Kampfgruppe) ανέλαβε ο εμπειροπόλεμος και σκληρός Υποστράτηγος  Friendrich-Wilhelm Müller, διοικητής της 22^ης Μεραρχίας Πεζικού στην Κρήτη. Η ναυτική υποστήριξη ήταν λόγω της έντονης Αγγλικής  ναυτικής παρουσίας στο Αιγαίο μέτρια, ενώ η αεροπορική υποστήριξη και υπεροχή ήταν σχεδόν απόλυτη λόγω των ισχυρών αεροπορικών δυνάμεων που συγκεντρώθηκαν και της εγγύτητας των αεροδρομίων της Ρόδου και της Κρήτης.

            Το σχέδιο της απόβασης προέβλεπε την κατανομή  των μονάδων σε 3 ομάδες εισβολής  για ταυτόχρονη κύρια απόβαση στην ακτή του Μαρμαρίου, με αντικειμενικό σκοπό την κατάληψη της πόλης και του λιμανιού, βοηθητική απόβαση στη νότια ακτή ( στη θέση Άγιος Ζαχαρίας Δίκιου) για εξουδετέρωση της συγκέντρωσης πυροβολικού στον Αμπάβρη και άλλη δευτερεύουσα απόβαση στην ακτή Ψηλός Αγκρεμμός της Κεφάλου σε συνδυασμό με αεραπόβαση στο λαιμό Κεφάλου με σκοπό την κατάληψη του αεροδρομίου της Αντιμάχειας. Την επιχείρηση θα υποστήριζε η Γερμανική αεροπορία με βομβαρδισμούς σε επιλεγμένους στόχους και εγγύς υποστήριξη. Η μεταφορά των στρατευμάτων από Κρήτη και Πειραιά θα γινόταν με πλήθος πολεμικών πλοίων, που ευφυώς συγκεντρώθηκαν με κάθε μυστικότητα.         

            Οι Γερμανικές νηοπομπές ξεκίνησαν το απόγευμα της Παρασκευής 1^ης Οκτωβρίου και μετά από παραπλανητικές κινήσεις έφθασαν σχεδόν απαρατήρητα και με ασφάλεια τις πρώτες ώρες της Κυριακής 3 Οκτωβρίου προ των προκαθορισμένων ακτών απόβασης. Τα παράκτια φυλάκια-παρατηρητήρια των Ιταλών διέγνωσαν την παρουσία των εισβολέων και συναγερμός διατάχθηκε στους αμυνόμενους με αρκετή όμως καθυστέρηση λόγω της έλλειψης πληροφοριών και της σύγχυσης από την εκτίμηση ότι ήταν αγγλικά πλοία.

            Γύρω στις 03.30΄με 04.00΄το πρωί άρχισε η απόβαση. Στο Μαρμάρι αποβιβάστηκε το πρώτο κύμα, που σχεδόν χωρίς αντίσταση κατέλαβε όλη τη γύρω περιοχή, περιλαμβανομένου και του προσωρινού αεροδιαδρόμου της Αλυκής (όπου αιχμαλώτισαν τα εκεί έξι αγγλικά καταδιωκτικά Spitfire) καθώς και του κέντρου διοίκησης και διαβιβάσεων στα ΒΔ του λόφου  Προφήτης Ηλίας. Οι επικοινωνίες διακόπηκαν με την ιταλική διοίκηση του νησιού.  Είχε ξημερώσει όταν οι Γερμανοί στράφηκαν  ανατολικά προς την πόλη εξουδετερώνοντας κάθε αντίσταση. Η προέλαση κατά μήκος του αμαξιτού (σημερινού επαρχιακού) δρόμου ήταν ακάθεκτη. Μέχρι το μεσημέρι έφθασαν προ της περιοχής Πελεζίκι,  όπου είχε προωθηθεί και παραταχθεί το Αγγλικό και  Ιταλικό τάγμα σε αμυντική γραμμή, που άρχιζε από τη θαλάσσια περιοχή της Λάμπης και έφθανε ως τις παρυφές του  Ασκληπιείου.

            Στην ακτή του Αγίου Ζαχαρία, στη νότια πλευρά του νησιού, οι εκεί Γρεναδιέροι, αφού διάβηκαν τη λοφοσειρά του Δίκιου στο ύψος της κορυφής του Ερημίτη, επιτέθηκαν κατά του στρατοπέδου στον Αμπάβρη, όπου συνάντησαν ισχυρή αντίσταση από τον ιταλικό λόχο επάκτιων πολυβόλων, που είχε ήδη φθάσει από το Παραδείσι. Καθυστέρησαν μέχρι τις απογευματινές ώρες, παρά την αεροπορική υποστήριξη.

            Στην Κέφαλο οι Γερμανοί ειδικοί πεζοναύτες αποβιβάστηκαν με καθυστέρηση στην ακτή και δύσκολα ενώθηκαν με τους αλεξιπτωτιστές, που με ελάχιστες απώλειες προσγειώθηκαν στη ζώνη ρίψης στα Βολκάνια. Αφού εξασφαλίσθηκαν από τα δυτικά επιτέθηκαν προς το αεροδρόμιο «ιππαστί» της αμαξιτής οδού Κεφάλου-Κω, αίροντας τη μια αντίσταση μετά την άλλη. Κατέλαβαν τις πυροβολαρχίες του Φυτωρίου και το στρατόπεδο της Πλάκας. Μέχρι το μεσημέρι έφθασαν προ του αεροδρομίου, αλλά στον Άγιο Νικόλαο,   όπου είχε ταχθεί ο κύριος όγκος του 3^ου ιταλικού τάγματος και ο Αγγλικός λόχος, σταμάτησαν για αρκετά λόγω της αντίστασης που συνάντησαν. Ήδη κοντά στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας η  62^η πυροβολαρχία με επικεφαλής τον Ιταλό Υπολοχαγό Camillo Nasca προσχώρησε  στους Γερμανούς. Αμαχητί παραδόθηκε επίσης και ο Αντισυντ/ρχης  Vincenzo Castrogiovanni.

Γύρω στις 10.00΄ το πρωί της 3^ης Οκτωβρίου  αποβιβάστηκε και το δεύτερο κύμα των Γερμανικών δυνάμεων καθώς και η Διοίκηση των επιχειρήσεων. Το πυροβολικό άργησε να βάλλει κι όταν διατάχθηκε να το κάνει λίγα θετικά αποτελέσματα πέτυχε. Οι Ιταλοί πυροβολητές βρέθηκαν απροετοίμαστοι. Οι πυροβολαρχίες η μια μετά την άλλη είτε καταστράφηκαν από την αεροπορία, είτε καταλείφθηκαν από τον προελαύνοντα εχθρό, είτε παραδόθηκαν, ενώ οι Γερμανοί έστρεψαν τα πυροβόλα εναντίον του εχθρού τους. Την ίδια τύχη είχε και η  Ιταλική και Αγγλική αντιαεροπορική άμυνα.

            Το απόγευμα η μάχη είχε σχεδόν κριθεί. Οι Ιταλικοί λόχοι στην περιοχή του Ασκληπιείου δέχτηκαν τα καταιγιστικά πυρά του Γερμανικού πυροβολικού, ο ένας κράτησε για λίγο, ο άλλος διαλύθηκε αφήνοντας εκτεθειμένους τους αμυνόμενους στον Αμπάβρη. Το Αγγλικό τάγμα συμπτύχθηκε εσπευσμένα προ των δυτικών παρυφών της πόλης, όπου πιέσθηκε κυρίως από την εχθρική αεροπορία. Το βράδυ ανατράπηκε και οπισθοχώρησε μέσω των σπιτιών, ανατολικά προς τα υψώματα του Ψαλιδιού και του Αγίου Φωκά. Η αντίσταση στον Αμπάβρη κάμφθηκε με την κατάρρευση των μετόπισθεν στο Πλατάνι και στην περιοχή του Ασκληπιείου και η κοντινή σημαντική βαριά πυροβολαρχία των 149 χιλ. καταλήφθηκε και έβαλλε πλέον με Γερμανούς χειριστές κατά των Άγγλων στα δυτικά της πόλης.

            Στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας η άμυνα αργά το απόγευμα  είχε διαλυθεί και οι αμυνόμενοι σχεδόν περικυκλωμένοι οπισθοχώρησαν προς το διάδρομο. Η Ιταλική διλοχία διέρρευσε στις χαράδρες, οι Άγγλοι τράπηκαν σε φυγή στις λαγκάδες προς την Καρδάμενα. Οι διοικητές των ιταλικών ταγμάτων πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Επίσης σ’ ένα καταφύγιο της Καρδάμενας, όπου βρίσκονταν πολλά άτομα έπεσε βόμβα, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν 8 αθώοι πολίτες: η Καλλιόπη Αγρέλλη, ο Φίλιππος Αγρέλλης, ο Αντώνης Ιερομνήμων, ο Φίλιππος Παναγιώτου, ο Ευγένιος Παπαηλίας, η Κατερίνα Παπανικολάου, ο Γιώργος Πηλιούρας και ο Γάννης Φουρτούνης. Την ίδια μέρα σκοτώθηκε από βόμβα που έπεσε στο σπίτι του στην Καρδάμενα και ο Κωνσταντής Χατζηάμαλλος.

            Το βράδυ ο Άγγλος  Συντ/ρχης  Kenyon αφού βεβαιώθηκε  από τον ασύρματο ότι καμιά ενίσχυση δεν θα ερχόταν στην Κω για βοήθεια, όπως του είχαν υποσχεθεί, ανέφερε στην Ταξιαρχία στη Λέρο ότι η κατάσταση είναι εξαιρετικά κρίσιμη και σε συνεννόηση με την Ιταλική ηγεσία τις πρώτες πρωινές ώρες της Δευτέρας, 4^ης Οκτωβρίου, διέταξε την αυτοδιάλυση και την προσπάθεια διεξαγωγής ανταρτοπόλεμου στο Δίκιο, μάταια όμως. Γιατί νωρίς το πρωί οι Γερμανοί ανέλαβαν με την υποστήριξη της αεροπορίας τους σφοδρή επίθεση σε όλα τα μέτωπα. Τρομερό υπήρξε το σφυροκόπημα αυτής της αποφράδας μέρας. Η πόλη της Κω καταλήφθηκε κι άρχισε η καταδίωξη των Άγγλων και των Ιταλών στα υψώματα του Αγίου Φωκά και του Σύμπετρου. Κατά εκατοντάδες οι ηττημένοι παραδίδονταν, γιατί δεν είχαν οδό διαφυγής. Ελάχιστοι μπόρεσαν να διαφύγουν τη νύχτα με τη βοήθεια σκαφών των ειδικών αγγλικών δυνάμεων  προς τα απέναντι Μικρασιατικά παράλια, για να γλιτώσουν  την αιχμαλωσία. Μερικοί κρύφτηκαν σε σπηλιές και σε χαράδρες, αλλά σύντομα αναγκάστηκαν να εμφανιστούν και να παραδοθούν στους Γερμανούς.

            Στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας η μικρή άμυνα διαλύθηκε και οι φυγάδες κινήθηκαν προς την Καρδάμενα, το Γουρνιάτη και το Μαστιχάρι σε μια απέλπιδα προσπάθεια διαφυγής. Οι διώκτες, τους αιχμαλώτιζαν ή τους πολυβολούσαν με τα στούκας και το πυροβολικό ακόμη και μέσα στη θάλασσα, όπου πολλοί προσπαθούσαν να κολυμπήσουν με ό,τι πρόχειρο έβρισκαν. Όσοι από τους Ιταλούς μπόρεσαν να διασωθούν κατάφεραν να διαφύγουν προς την Τουρκία με τη βοήθεια των Κώων, οι οποίοι αντιμετώπισαν τους μέχρι πριν από λίγο κατακτητές τους με ανθρωπισμό, λησμονώντας τη διαγωγή τους στο παρελθόν. Οι Κώοι πρόσφεραν σε όσους μπορούσαν άσυλο, φαγητό και ρούχα, βοηθώντας τους στη διαφυγή, παρά τις αυστηρότατες, αντίθετες διαταγές των Γερμανών. Κάποιοι από τους διασωθέντες Ιταλούς επαίνεσαν αργότερα το ενδιαφέρον και τη μεγαλοψυχία των κατοίκων του νησιού, αναγνωρίζοντας τις ευεργεσίες των Κώων προς αυτούς.

            Ως το απόγευμα της ίδιας ημέρας, 4^ης Οκτωβρίου, οι Γερμανοί ήταν πλέον ουσιαστικά κυρίαρχοι του νησιού. Απόμενε μόνο ο 12^ος Ιταλικός λόχος πεζικού της Κεφάλου, γύρω στους 200 άνδρες, που υπό τις διαταγές του Υπολοχαγού Franco di Giovanni αντιστάθηκε λίγο ακόμη, ώσπου απωθημένος στα δυτικά υψώματα και περικυκλωμένος από τους Γερμανούς, διαλύθηκε και παραδόθηκε. Οι Γερμανοί αιχμαλώτισαν τελικά 1.388 Βρετανούς και 3.145 Ιταλούς. Οι Γερμανικές απώλειες ανήλθαν σε 15 νεκρούς και τουλάχιστον 70 τραυματίες, ενώ οι Βρετανοί έχασαν 65 στρατιώτες.

            Η κατάληψη της Κω από τους Γερμανούς υπήρξε μια σχεδόν προδιαγεγραμμένη υπέρ των επιτιθεμένων και άριστα οργανωμένη αποβατική επιχείρηση. Τα στοιχεία που παραθέσαμε προέρχονται, εκτός από άλλες παλαιότερες πηγές, και   από τη σύνθεση του περιεχομένου των τριών νεότερων γερμανο-αγγλο-ιταλικών  εκδόσεων: 1) του Peter Schenk, «Πόλεμος στο Αιγαίο 1941-1945», έκδοση Eurobooks (2008).Μετάφραση στην Ελληνική γλώσσα, 2) του Anthony Rogers, «Το ολίσθημα του Τσόρτσιλ. Οι Επιχειρήσεις στο Αιγαίο. Κως-Λέρος 1943», εκδόσεις Ιωλκός (2005) και 3) του Pietro Giovanni Liuzzi, “Kos, una tragedia dimenticata. Settembre 1943 / Maggio 1945”, έκδοση Casa Editrice & Libraria, Taranto, 2008.

Ευχαριστίες οφείλω  στον φίλο κ. Γιώργο Ανδρουλάκη, Υποστράτηγο ε. α., για τις εύστοχες στρατιωτικής ορολογίας και πολεμικής τακτικής υποδείξεις του, που  πηγάζουν από ενδελεχή δική του  εργασία, σχετική με τη σύσταση και τη στρατηγική των δυνάμεων του πολέμου αυτής της περιόδου στο νησί της Κω, την οποία διαβάζουμε στο βιβλίο του: «Ημέρες Πολέμου στην Κω. Το χρονικό της στρατιωτικής καταιγίδας-1943», εκδόσεις “Ιωλκός”, 2013.

ΤΟ ΓΕΡΜΑΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ - Από το βιβλίο του Γ. Ανδρουλάκη