Ο ΤΑΦΟΣ ΤΟΥ ΙΠΠΟΚΡΑΤΗ ΣΤΗ ΛΑΡΙΣΑ ΚΑΙ ΜΙΑ ΕΠΙΓΡΑΦΗ

Αρκετοί είναι οι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με το θάνατο και την ταφή του μέγιστου ιατρού της αρχαιότητας Ιπποκράτη του Κώου στη Λάρισα. Απ’ τους νεότερους πρώτος ο Διδάσκαλος του Γένους, λόγιος και κληρικός Άνθιμος Γαζής (1758-1828), που καταγόταν απ’ τις Μηλιές του Βόλου, έγραψε: «Ο τάφος του Ιπποκράτους κείται έξω της Λαρίσης μεταξύ εις τα των Τούρκων μνήματα, επάνω εις τον δρόμον, μετά τινος επιγραφής, τον οποίον είδον και εγώ, αναγνώσας και την επιγραφήν, μη δυνηθείς δε να την αντιγράψω δια τον φόβον των περικυκλωσάντων με Τουρκοπαίδων, αναχώρησα λυπημένος και με στεναγμούς. Αυτόθι κείνται και ετέρων πολλών παλαιών μνημεία με επιγραφάς και ουδείς των εν Λαρίση λογίων ηξιώθη μέχρι τούδε να τας αντιγράψει». (Άνθιμος Γαζής, Ελληνική Βιβλιοθήκη, τόμος Α΄, Βενετία 1807, σελ. 200).

Η μαρτυρία του Άνθιμου Γαζή είναι ξεκάθαρη. Εντοπίζει τη θέση του τάφου και αναφέρει επίσης την ύπαρξη κάποιας επιγραφής, που διάβασε χωρίς όμως να προλάβει να την αντιγράψει, εξαιτίας της παρουσίας των τουρκοπαίδων, που έσπευσαν να τον περικυκλώσουν, προφανώς από περιέργεια. Επισημαίνει ακόμη την ύπαρξη και άλλων παλαιών τάφων στην περιοχή εκείνη, η οποία ήταν ίσως μια αρχαία νεκρόπολη, που στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, περιείχε και οθωμανικούς τάφους, γι αυτό κανένας Λαρισαίος λόγιος, όπως τονίζει, δεν κατόρθωσε μέχρι τότε ν’ αντιγράψει τις επιγραφές τους.

Άλλες δυο μαρτυρίες έρχονται να συμπληρώσουν την προηγούμενη. Η μια του Ρήγα Φεραίου (1757-1798), που αναφέρει ότι ο τάφος υπήρχε μεταξύ των τότε εκτός Λάρισας βρισκόμενων οθωμανικών μνημάτων, στη θέση Αρναούτ μαχαλά και η άλλη του Αδαμάντιου Κοραή (1748-1833), που επαναλαμβάνει σχεδόν τα ίδια.(Σκεύος Ζερβός, Πρακτικά Ιατρικής Εταιρείας Αθηνών, συνεδρία 25.5.1940, σελ. 475 κ. επ.).

Επίσης απ’ τους ξένους μελετητές ο λεξικογράφος της αρχαιολογίας Pauly αναφέρεται στον τάφο του Ιπποκράτη, ενώ οι Γερμανοί Gurlt, Wernich και Hirsch στο πολύτομο “Biographisches Lexicon Hervorragender Aerzte” σημειώνουν ως γεγονός μη αμφισβητούμενο ότι «ο τάφος του Ιπποκράτους, ο οποίος ακόμη κατά τους χρόνους του Γαληνού δηλ. του 2^ου μ. Χ. αιώνος υπήρχε, ανευρέθη μεταξύ Λαρίσης και Γυρτώνος».

Έτσι είχαν τα πράγματα όταν το 1857 ο Λαρισαίος ιατρός Σ. Σαμαρτζίδης αποκάλυψε με επιστολή του στο Αθηναϊκό περιοδικό «Ιατρική Μέλισσα» (τόμος Δ΄, σελ. 534-536) πως σε συγκεκριμένη τοποθεσία έξω απ’ τη Λάρισα, που περιγράφει λεπτομερέστατα, ανακαλύφθηκε μια λάρνακα ή σαρκοφάγος με λίγα αρχαία νομίσματα και μια μικρή χρυσή αλυσίδα σε σχήμα φιδιού καθώς και μια επιτύμβια πλάκα, που ο ίδιος αντέγραψε την επιγραφή της, όπως τη διάβασε, ως ακολούθως: 

             ...ΙΠΠΟΚΡΑΤ....ΚΩ...ΑΓΛΑΟΦ...

                               ...ΣΩΜΑ...

                   ΠΟΛΕΙ....ΜΕ....ΤΕΛΕΣΦ......

                   ΑΓΑΘΗ....ΑΡΕ....ΕΝΕΚΑ

                       ....ΧΡΗΣΤΕ...ΧΑΙΡΕ            

Κατέληγε δε στο δημοσίευμά του ο Σαμαρτζίδης με την ευχή ν’ ακολουθήσουν και άλλες έρευνες απ’ τους ειδικούς, ώστε ν’ αποδοθούν καλύτερα τα ελλείποντα γράμματα της επιτύμβιας πλάκας. (Βλέπε  ολόκληρο το κείμενο της επιστολής Σ. Σαμαρτζίδη στο βιβλίο μου: «Ιπποκράτεια Μελετήματα. Συλλογή Μονογραφιών», Β΄ Επανεκτύπωση Συμπληρωμένη, Κως 2010, σελ. 31-33).

 Παρόλο που ο Σαμαρτζίδης κατά την αντιγραφή της πιο πάνω επιγραφής δεν προσδιόρισε με ακρίβεια τον αριθμό των γραμμάτων απ’ τις κατεστραμμένες λέξεις, αρκεσθείς στο να παραθέσει μόνο αποσιωπητικά στα κενά των ανολοκλήρωτων συλλαβών ή φράσεων, ούτε αποτύπωσε το σχήμα των γραμμάτων ώστε να καταστεί δυνατή η χρονολόγησή της,  εγώ αποτόλμησα να πιθανολογήσω το πλήρες κείμενο αυτής της επιγραφής, ώστε να προσεγγίζει καλύτερα εκείνη που αντιγράφηκε απ’ τον Λαρισαίο ιατρό, ως εξής:

[ΙΗΤΡΟΥ] ΙΠΠΟΚΡΑΤ[ΟΥΣ] ΚΩ[ΟΥ] ΑΓΛΑΟΦ[ΗΜΟΥ]

                          [ΕΝΘΑΔΕ] ΣΩΜΑ [ΚΕΙΤΑΙ]

        ΠΟΛΕΙ[ ΤΗ Η]ΜΕ[ΤΕΡΗ] ΤΕΛΕΣΦ[ΟΡΗΣΑΣ]

               ΑΓΑΘΗ [ΤΥΧΗ], ΑΡΕ[ΤΗΣ] ΕΝΕΚΑ

              [ΑΝΕΡ] ΧΡΗΣΤΕ [ΤΟΙΣ ΠΑΣΙ] ΧΑΙΡΕ

Εάν έτσι είχε η επιγραφή, που δεν γνωρίζουμε σήμερα αν φυλάσσεται κάπου και πού, μας επιτρέπεται, νομίζω, να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι ναι μεν η επιτύμβια πλάκα ήταν αφιερωμένη στον Πατέρα της Ιατρικής, αλλά είτε πρόκειται για ανανέωση της αρχικής επιγραφής σε μεταγενέστερους χρόνους στον τάφο του Ιπποκράτη, που είναι και το πιθανότερο, είτε πρόκειται για επιγραφή μεταγενέστερων χρόνων, που τοποθετήθηκε σε μέρος όπου η παράδοση ήθελε τον τάφο του Ιπποκράτη, δηλαδή σε κενοτάφιο, αφού ουδείς λόγος έγινε για τυχόν ανεύρεση οστών ή τέφρας νεκρού στη λάρνακα.

Ο Δήμος Λάρισας, ωστόσο, έστησε σε περίοπτη θέση το 1975 κενοτάφιο με τον μαρμάρινο ανδριάντα του Ιπποκράτη, από πεντελικό μάρμαρο, ύψους  4.20 μ. και βάρους 7 τόνων, έργο του γλύπτη Γ. Καλακαλά. Στο μαρμαροεπενδυμένο κενοτάφιο βρίσκονται εντοιχισμένες επιγραφές με χωρία έργων της Ιπποκρατικής Συλλογής καθώς και μαρμάρινη πλάκα με την επιγραφή που βρήκε ο Σ. Σαμαρτζίδης. Αντίθετα ο Δήμος της γενέτειρας του Ιπποκράτη  αρκέστηκε στο σύμπλεγμα, που φιλοτέχνησε ο Άγγλος γλύπτης Α. Alwyn   το   1993   και   βρίσκεται τοποθετημένο   στον πρώην  ανθόκηπο στο λιμάνι   της Κω.  Ενδόμυχος  πόθος μας είναι να δούμε σε δεσπόζουσα θέση του νησιού μας ολόσωμο τον μαρμάρινο ανδριάντα του μέγιστου προγόνου μας, όπως αρμόζει σ’ εκείνον και όπως οφείλουμε  όλοι να πράξουμε.