Μορφές Ελλήνων Ποιητών - ΚΩΣΤΗΣ ΠΑΛΑΜΑΣ

Όταν το 1943 αποχαιρετούσε η Ελλάδα τον Εθνικό της Ποιητή στο Πρώτο Κοιμητήριο της Αθήνας χτύπαγε η καρδιά της ξενόφερτης σκλαβιάς (γερμανο-ιταλικής κατοχής) στον τόπο μας. Ο θάνατος του Κωστή Παλαμά δεν ήταν τότε ένα απλό γεγονός, αλλά ένα γεγονός εθνικής σημασίας, όχι μόνο επειδή ο ποιητής αυτός υπήρξε όπως ο Σολωμός εθνικός ποιητής, αλλά κι ένας βάρδος, ένας διανοούμενος υψηλού ήθους.

Ήταν πέραν τούτων, ένας οραματιστής του Έθνους κι ένας σηματωρός. Με ανοιχτά και πάντα άγρυπνα τα μάτια της ψυχής του, έζησε τις ανόδους και τις πτώσεις, τους συγκλονιστικούς σταθμούς της εξέλιξης του έθνους του, από την ήττα του πολέμου της ντροπής (1897), τις ακρότητες και τους φανατισμούς του γλωσσικού ζητήματος (1901-1903), την ανάταση της επανάστασης στο Γουδί (1909), τους θριάμβους των Βαλκανικών Πολέμων (1912-1913), το δράμα της Μικρασιατικής Καταστροφής (1922), το κλίμα της απαισιοδοξίας του μεσοπολέμου, ως το ηρωικό αναπτέρωμα της ψυχής των Ελλήνων (1940-41) και την αντίσταση κατά των Γερμανών, οπότε πια εξεδήμησε προς Κύριον. Η παρακμή και ο ζόφος της πατρίδας του, σε κάποιες κρίσιμες  φάσεις, τον έκαμαν συχνά να κλάψει πολύ και να γράψει τα σπαρακτικά «Σατιρικά Γυμνάσματα».

Γεννημένος στην Πάτρα το 1859, ορφάνεψε από μικρός και συνέχισε τη ζωή του στο Μεσολόγγι. Στην Αθήνα θα έρθει για να σπουδάσει Νομικά, σπουδές που δεν τελειώνουν αφού η ποίηση τον κατακτά ολοκληρωτικά και από πολύ νωρίς. Η Αθήνα θα είναι πια η «πατρίδα» του. Εκεί θα περάσει την «ασάλευτη» ζωή του. Θα δημιουργήσει. Θα κάνει οικογένεια.

Σε ό,τι καταπιάστηκε ο Παλαμάς έβαλε τη σφραγίδα του ξεχωριστού, του μεγάλου, του αληθινού. Κι επειδή καταπιάστηκε με τόσα πολλά θέματα και προβλήματα του καιρού του, αλλά και με διαχρονικά ανθρώπινα θέματα, έβαλε σε όλα αυτή τη σφραγίδα. Στον Παλαμά οφείλουμε τη γνωριμία των έξω από την Ελλάδα με την Ελληνική λογοτεχνική πραγματικότητα.

Διέθετε ο Παλαμάς νου με κοφτερή και διαπεραστική οξύτητα, αλλά ταυτόχρονα είχε και μια σπάνια ενορατική δύναμη, γι αυτό και με το μυστικό βάθος της ψυχής του, μπόρεσε να μας κοινωνήσει χώρες  και τόπους και καιρούς, που περνάνε όλα ετούτα, θαρρείς, μπροστά μας, ζωντανά και σπαρταριστά σε στίχους που πάλλονται, που στέκονται μόνοι τους, εναργείς, ακέραιοι και αναδίνουν μια σπάνια πνευματική κι αισθητική απόλαυση.

Και  είναι τούτοι οι στίχοι-να θυμηθεί κανείς μόνο τις πλατειές συνθέσεις του: «Η Φλογέρα του Βασιλιά» και «Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου»-κόσμοι μεγάλων οραμάτων, που ζωντανεύουν τη μοίρα του κόσμου και του ανθρώπου, του οικουμενικού ανθρώπου, μα και του Ελληνισμού τα οράματα και τους μύθους του ειδικότερα. Σκύβει ευλαβικά κανείς μπροστά στο μεγαλείο  των στίχων του, που αποτελούν τον «Ολυμπιακό Ύμνο», ο οποίος ενώνει ολόκληρη την Ανθρωπότητα: «Αρχαίο πνεύμα αθάνατο, αγνέ πατέρα, του ωραίου, του μεγάλου και τ’ αληθινού. Κατέβα, φανερώσου κι άστραψε εδώ πέρα στη δόξα της δικής σου γης και τ’ ουρανού….».

Από πολύ νωρίς ο Παλαμάς θα γίνει οπαδός της Εθνικής Μεγάλης Ιδέας. Στηριγμένος στη βιωμένη παράδοση των πρωτεργατών της εθνεγερσίας, των Ρήγα-Καΐρη-Κοραή. Για όλους τους σκλάβους Ελληνικούς πληθυσμούς. Για όποια Ελληνική δικαίωση. Μιλώντας για τα Εθνικά Σύμβολα με ποίηση, όπως για τον τραγικό ήρωα ιεράρχη Χρυσόστομο Σμύρνης, θα γράψει: «Όπου καρδιά, όπου φρόνημα, το Γένος, η Εκκλησία. Και των Ελλήνων οι χοροί και των πιστών τα πλήθη. Σου προσκυνούμε, Άμωμε, τη θεία δοκιμασία και το μεταλαβαίνουμε το Αίμα Σου που εχύθει». «Γένος και Εκκλησία»:οι πεμπτουσίες της Ελληνικής Φυλής, που σήμερα δυστυχώς τόσο καίρια περιφρονούνται και προσβάλλονται από κάποιους.

Από ξένες γλώσσες μιλούσε και διάβαζε άριστα μόνο Γαλλικά. Μέσα από Γαλλικά κείμενα,  πρωτότυπα ή μεταφρασμένα, παρακολουθούσε την παγκόσμια πνευματική κίνηση και ενημερωνόταν με πάθος για όσα συνέβαιναν στον κόσμο. Θαύμαζε τον Βίκτωρα Ουγκώ και τον μετάφραζε, όπως πολλούς άλλους. Πίστευε στη σωστή μετάφραση. Ο ίδιος έλεγε: «Στη σωστή μετάφραση δεν τον μεταφράζεις τον Αρχαίο. Τον μετατοπίζεις αχάλαστο». Κι αυτό το βλέπουμε στην περίφημη μετάφραση του Βυζαντινού τροπαρίου της Κασσιανής, όπου αποδίδεται στη δημοτική μας γλώσσα, εκφραζόμενη αποκαλυπτικά η μυστική πλευρά της ψυχής του Παλαμά. Ισοστάσια η μετάφραση του με το  οιστρήλατο θρησκευτικό πάθος του πρωτοτύπου: «Κύριε, γυναίκα αμαρτωλή, πολλά, πολλά, θολά, βαριά τα κρίματα μου. Μα, ω Κύριε, πως η θεότης Σου μιλά μεσ’ την καρδιά μου!...».

Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος θα γράψει: «Ο Παλαμάς είναι ο πλούσιος και οδυνηρός απολογισμός  της Ελληνικής ψυχής. Μέσα στο έργο του Παλαμά εκφράζεται η Κλασσική Ελλάδα, αλλά και η τσακισμένη υπερηφάνεια των Γραικύλων, εκφράζεται ο Ελληνικός Χριστιανισμός και το βασανισμένο Βυζάντιο, εκφράζεται ο πόνος της σκλαβιάς τεσσάρων αιώνων, εκφράζεται η ομορφιά και η ασχήμια, το φως και το σκοτάδι της Ελληνικής ζωής».

Κι όταν ήρθε ο θάνατος, ο Γιώργος Σεφέρης θ’ αναφωνήσει στο άκουσμα της απώλειας του ποιητή: «Έφυγε ο τελευταίος διδάσκαλος του Γένους».Τότε ήταν που ένα πλήθος σιωπηλό και συγκινημένο, αψηφώντας του καταχτητές που παρακολουθούσαν ένοπλοι μ’ έναν απορημένο εντυπωσιασμό,  συμμετέσχε στη νεκρώσιμη ακολουθία μέσα στο ναό, αλλά και σκορπισμένο έξω στον περίβολο. Οι καταχτητές δεν θα θελήσουν να παρέμβουν ούτε κι όταν όλο εκείνο το πλήθος έψαλλε τον Εθνικό Ύμνο με τόσο πάθος και ορμή. «Σ’ αυτό το φέρετρο ακουμπά η Ελλάδα», θα τονίσει με τη γνωστή πύρινη εγερτήρια απαγγελία του ο Άγγελος Σικελιανός και θα τελειώσει το ποίημα του με τη φράση: «Ηχήστε οι σάλπιγγες…Καμπάνες βροντερές …δονήστε σύγκορμη τη χώρα, πέρα ως πέρα…», ακουμπώντας το χέρι πάνω εκεί όπου μέσα του κοιμόταν γαλήνιος ο Ποιητής. Με τον τρόπο αυτό ο Κωστής Παλαμάς πέρασε από τη Ζωή αμέσως στην Ιστορία.