ΧΡΟΝΙΚΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΩ
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1908 Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΑΓΑΘΟΕΡΓΟΥ ΑΔΕΛΦΟΤΗΤΑΣ ΚΑΡΔΑΜΕΝΙΩΝ ΑΜΕΡΙΚΗΣ: Σημαντική υπήρξε η πρωτοβουλία μεταναστών από την Καρδάμενα της Κω να συνέλθουν στη Νέα Υόρκη των ΗΠΑ για να ιδρύσουν εκεί την Αγαθοεργό Αδελφότητα των Καρδαμενίων της Νήσου Κω «Τα Γενέθλια της Θεοτόκου», με σκοπό την ηθική και υλική υποστήριξη των μελών, για την οικοδόμηση, ακόμη και συντήρηση Ελληνικού Εκπαιδευτηρίου στην Καρδάμενα, στόχο τον οποίο τελικά πέτυχαν με τη συμμετοχή όλων των Καρδαμιωτών. Είναι το Εκπαιδευτήριο «Ο Σωκράτης» με έτος αποπεράτωσης το 1922, όπως αναγράφεται στην εντοιχισμένη πάνω από την είσοδό του μαρμάρινη πλάκα. Η Αδελφότητα αυτή γιόρταζε πανηγυρικά την επέτειό της στις 8 Σεπτεμβρίου. Στη Βιβλιοθήκη της Ιεράς Μητροπόλεως Κω υπάρχει ο Κανονισμός Λειτουργίας αυτής της Αδελφότητας με ημερομηνία 1η Οκτωβρίου του 1908.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1911. Ο ΙΤΑΛΟΤΟΥΡΚΙΚΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ ΓΙΝΕΤΑΙ Η ΑΦΟΡΜΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΛΗΨΗ ΤΩΝ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΩΝ ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΙΤΑΛΟΥΣ: Στις 29 Σεπτεμβρίου του 1911 ξέσπασε Ιταλοτουρκικός πόλεμος ως αποτέλεσμα της ιμπεριαλιστικής πολιτικής που εφάρμοζε τότε η Ιταλία με την κατάληψη των τουρκικών περιοχών της Τριπολίτιδας και της Κυρηναϊκής. Αμέσως έπειτα προσπάθησε να μεταφέρει τον πόλεμο στο Αιγαίο, με τον αποκλεισμό των στενών στα Δαρδανέλλια και την κατάληψη της Χίου και της Μυτιλήνης. Με την απατηλότητα της προσωρινής στρατιωτικής κατοχής των νησιών αυτών, αποσκοπούσε στο να εγκαταστήσει ισχυρό προμαχώνα στο τμήμα εκείνο της Μεσογείου, από τις επάλξεις του οποίου θα μπορούσε να προσβλέπει στα στενά της Έλλης και να απειλεί τον κόλπο της Σμύρνης και τις Μικρασιατικές ακτές. Τελικά όμως η Ιταλία απέφυγε την προσάρτηση των νησιών αυτών, τα οποία αποτελούσαν εδάφη ελληνικής εθνικότητας, και στράφηκε νοτιότερα αρχίζοντας το 1912 να καταλαμβάνει για αντιπερισπασμό ένα – ένα τα Δωδεκάνησα, που παρέμεναν ακόμη υπό την τουρκική κυριαρχία. Έτσι άρχισε η ιταλική κατοχή των νησιών μας, που κράτησε 31 ολόκληρα χρόνια. Κατά τη διάρκειά της τα Δωδεκάνησα απόκτησαν ιδιαίτερη στρατηγική σημασία και έγιναν το κέντρο των αποικιακών φιλοδοξιών της Φασιστικής Ιταλίας στην Ανατολική Μεσόγειο.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1942. Η ΒΥΘΙΣΗ ΤΟΥ ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΑΤΜΟΠΛΟΙΟΥ «FIUME» ΜΕ ΑΡΚΕΤΑ ΘΥΜΑΤΑ: Στις 24 Σεπτεμβρίου του 1942 και κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου συνέβηκε ένα γεγονός που συγκλόνισε τους Δωδεκανησίους. Το ιταλικό επιβατικό ατμόπλοιο “Fiume” που εκτελούσε τη συγκοινωνία στα νησιά μας, ξεκινώντας από τη Ρόδο με 400 επιβάτες και πολλούς ιταλούς στρατιώτες, τορπιλίστηκε από το ελληνικό υποβρύχιο “Νηρεύς” κοντά στη Σύμη και βυθίστηκε μέσα σε λίγα δευτερόλεπτα παίρνοντας μαζί του σχεδόν όλους τους επιβάτες, ανάμεσα στους οποίους και μερικούς Κώους.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1943. ΑΝΑΚΩΧΗ ΤΩΝ ΙΤΑΛΩΝ - ΑΠΟΒΙΒΑΣΗ ΑΓΓΛΙΚΗΣ ΔΥΝΑΜΗΣ ΣΤΗΝ ΚΩ: Μετά την καθαίρεση του Μουσολίνι από το Μέγα Φασιστικό Συμβούλιο (25-7-1943), ο βασιλιάς της Ιταλίας Βίκτωρ Εμμανουήλ ο Γ΄ θα διατάξει την κράτησή του και θα αναθέσει την πρωθυπουργία στον Στρατάρχη Pietro Badoglio. Ο Στρατάρχης Badoglio θα συνεχίσει τον πόλεμο, αλλά κάτω από το βάρος της συντριπτικής ήττας των φασιστών, θα υποχρεωθεί στις 3 Σεπτεμβρίου του 1943 να υπογράψει ανακωχή με το Συνασπισμό των Συμμαχικών Δυνάμεων. Οι πρώην σύμμαχοι των Ιταλών Γερμανοί ναζιστές έγιναν τώρα αντίπαλοί τους. Η είδηση της ανακωχής θα ακουστεί πέντε μέρες αργότερα και θα έχει ευχάριστη απήχηση στα Δωδεκάνησα και στους Ιταλούς στρατιώτες, που νόμιζαν ότι σώθηκαν τα βάσανά τους και θα γύριζαν στις οικογένειές τους. Στην Κω τη βραδιά που μεταδόθηκε η είδηση της καθαίρεσης του Μουσολίνι και της ανάληψης της πρωθυπουργίας από τον Στρατάρχη Badoglio δύο νεαροί Κώοι, ο Βαγγέλης Σταυράκης και ο Παντελής Τριπολίτης συνέταξαν στην ιταλική γλώσσα και σε δύο αντίτυπα έκκληση προς τους Ιταλούς να προσχωρήσουν στην Κυβέρνηση ανακωχής και να συνεργασθούν με τους Συμμάχους. Τα αντίγραφα της έκκλησης αναρτήθηκαν κρυφά στους τοίχους της Δημοτικής Αγοράς. Η Ιταλική όμως φρουρά του νησιού, που σύμφωνα με νεότερες και στρατιωτικά τεκμηριωμένες πληροφορίες, ανερχόταν σε 3.500-4.000 περίπου αξιωματικούς και οπλίτες (συμπεριλαμβανομένης και της αστυνομικής δύναμης των Καραμπινιέρων και της υπηρεσίας των Τελωνείων), πήρε διαταγή από το Διοικητή της Συνταγματάρχη Felice Leggio να παραμείνει πειθαρχημένη στις θέσεις της. Τα ξημερώματα της 10ης Σεπτεμβρίου δύο Άγγλοι αλεξιπτωτιστές, ο Λοχαγός Johnson κι ένας Λοχίας, Κυπριακής καταγωγής ρίφθηκαν στην περιοχή του Αμπάβρη, οδηγήθηκαν στην Ιταλική Στρατιωτική Διοίκηση και ζήτησαν από τον Leggio να τους πει αν συμφωνεί με τη συνθηκολόγηση της Ιταλικής Κυβέρνησης. Ο Leggio παρέμενε αναποφάσιστος όχι μόνο γιατί φοβόταν τους Γερμανούς που βρίσκονταν στη Ρόδο, αλλά και γιατί ανάμεσα στους 6 Αντισυνταγματάρχες του υπήρχε διαφωνία. Ύστερα από αλλεπάλληλες συσκέψεις των Ιταλών στρατιωτικών και μετά από ένα αποτυχόν σαμποτάζ που έκαμε μια δεκαμελής περίπου ομάδα Γερμανών αεροπόρων στο αεροδρόμιο της Αντιμάχειας, για το οποίο συνελήφθηκαν, ο Συντ/ρχης Leggio μεταπείστηκε και ζήτησε από τον Λοχαγό Johnson να καλέσει τις Βρετανικές Δυνάμεις στο νησί, για την αντιμετώπιση ενδεχόμενης Γερμανικής επίθεσης.
Έτσι μεταξύ της 13ης και 29ης Σεπτεμβρίου, στα πλαίσια της σχεδιασθείσας αγγλικής επιχείρησης «Accolade» για την κατάληψη των Δωδεκανήσων σε συνεργασία με τις τοπικές ιταλικές δυνάμεις, κατέφθασε στην Κω το Βρετανικό εκστρατευτικό σώμα 1.500 περίπου αξιωματικών και στρατιωτών, με αρκετό αντιαεροπορικό οπλισμό, πυρομαχικά, καύσιμα και άφθονα τρόφιμα. Η αφίξεις των Βρετανών έγιναν σταδιακά και σε διάστημα μιας εβδομάδας, κυρίως στο αεροδρόμιο Αντιμάχειας με μεταγωγικά αεροπλάνα και στο λιμάνι της Κω με το πολεμικό ναυτικό τους. Οι μέρες εκείνες για τους Κώους ήταν γεμάτες ενθουσιασμό και χαρά. Με αναπτερωμένες τις ελπίδες ο κόσμος υποδεχόταν την πρώτη αυτή Συμμαχική αποστολή, αποτελούμενη εκτός από Άγγλους και από Νοτιοαφρικανούς, Αυστραλούς, Νεοζηλανδούς και Ινδούς, οι οποίοι θα τεθούν υπό τη διοίκηση του Βρετανού Συντ/ρχη Kenyon και δύο άλλων αξιωματικών, που θα εγκαταστήσουν την έδρα τους στο παλιό κτίριο του σημερινού ξενοδοχείου «Ζέφυρος», επί της πλατείας 7ης Μαρτίου. Η πόλη της Κω για πολλές μέρες θα παρουσιάζει πολεμική όψη. Στην Πλατεία Ελευθερίας θα ακούγεται κάθε βράδυ ο ραδιοφωνικός σταθμός του ΒΒC, από τον οποίο οι Κώοι θα πληροφορούνται όλη την αλήθεια για τις πολεμικές εξελίξεις στα Ευρωπαϊκά μέτωπα, που λίγες μέρες πριν την απέκρυπτε το φασιστικό καθεστώς. Θα οργανωθεί από τους Άγγλους η άμυνα του νησιού, η οποία όμως θα αποδειχθεί ελλιπής και αδύνατη* να αντέξει στην επικείμενη Γερμανική εισβολή. Τα καταδιωκτικά αεροσκάφη των Άγγλων δεν θα μπορέσουν να αναχαιτίσουν τα Γερμανικά στούκας, τα οποία, άλλωστε, το πρωί της 26ης Σεπτεμβρίου θα βυθίσουν τα αγκυροβολημένα στο Λακκί της Λέρου αντιτορπιλικά «Βασίλισσα Όλγα» και «Intrepid».
Από τις 18 Σεπτεμβρίου μέχρι τις 2 Οκτωβρίου (μια μέρα πριν από τη Γερμανική απόβαση και κατάληψη της Κω) θα πραγματοποιηθεί μεγάλος αριθμός αεροπορικών επιδρομών των Γερμανών εναντίον στρατιωτικών θέσεων των Άγγλων στο νησί της Κω. Το πρωινό, ειδικά, της 27ης Σεπτεμβρίου σμήνος Γερμανικών αεροπλάνων βομβάρδισε την πόλη της Κω. Στη διασταύρωση των οδών Βασ. Παύλου & Πεισάνδρου (στα ΝΑ αυτής της οδού), όπου οι Άγγλοι είχαν εγκαταστήσει αντιαεροπορικά πολυβόλα, έπεσαν βόμβες με αποτέλεσμα να υπάρξουν θύματα μεταξύ του άμαχου πληθυσμού. Οι βομβαρδισμοί επαναλήφθηκαν και το απόγευμα της ίδιας μέρας, γεγονός που ανάγκασε πολλούς κατοίκους να εγκαταλείψουν την πόλη και να μεταφερθούν στις εξοχές, ακόμη και μέχρι το Ασφενδιού.
* ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΑΠΟ ΝΕΟΤΕΡΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Το Βρετανικό Γενικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής διέθεσε για τις επιχειρήσεις στα Δωδεκάνησα, μετά από πολλές αναβολές και αμφιταλαντεύσεις λόγω των αναγκών σε άλλα μέτωπα, μόνο την 234 ταξιαρχία Μάλτας με 5 τάγματα πεζικού, μεταξύ των οποίων και το Ελαφρύ Τάγμα Πεζικού DURHAM (DLI) που ανέλαβε την Κω, και άλλες μονάδες υποστήριξης. Το εκστρατευτικό σώμα της Κω διέθετε, εκτός από το DLI, 1 πυροβολαρχία αντιαεροπορικών ταχυβόλων BOFORS των 40 χιλιοστών, 2 μοίρες αντιαεροπορικών πολυβόλων HISPANO των 20 χιλιοστών της RAF, 1 λόχο μηχανικού της ινδικής μεραρχίας, την 7η νοτιοαφρικανική μοίρα δίωξης και την 74η μοίρα δίωξης της RAF, αμφότερες με ένα σύνολο 20 περίπου καταδιωκτικών Spitfire V και επιπλέον τμήματα υποστήριξης διοικητικής μέριμνας.
ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1944. ΝΥΧΤΕΡΙΝΗ ΕΠΙΘΕΣΗ ΙΕΡΟΛΟΧΙΤΩΝ ΣΕ ΓΕΡΜΑΝΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΕΛΕΓΧΟΥ ΕΝΑΕΡΙΑΣ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΘΥΜΙΑΝΟ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΟΥ: Στο Θυμιανό της Κεφάλου, κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής της Κω, υπήρχαν Γερμανικές εγκαταστάσεις ελέγχου εναέριας κυκλοφορίας συμμαχικών αεροπλάνων, οι οποίες αποτελούνταν από τέσσερις συστοιχίες ηλεκτρικών αεροπορικών φάρων, έναν οικίσκο με γεννήτριες ηλεκτρικού ρεύματος και το φυλάκιο της Γερμανικής φρουράς, που περικλείονταν από διπλά συρματοπλέγματα. Τις σημαντικές αυτές εγκαταστάσεις η διοίκηση του Ιερού μας Λόχου αποφάσισε να καταστρέψει με εκτέλεση νυχτερινής καταδρομής. Προηγήθηκε λεπτομερής αναγνώριση των εγκαταστάσεων αυτών από τον Κώο Ιερολοχίτη Διαμαντή Γιαννιό, βοηθούμενο ουσιαστικά από τον βοσκό Παντελή Πίκο, που έδωσε ακριβείς πληροφορίες για τον αριθμό και τις κινήσεις των Γερμανών εκεί. Σε ερημική τοποθεσία της Κεφάλου αποβιβάστηκε μια ομάδα κρούσης Ιερολοχιτών, με επικεφαλής τον Υπολ/γό Ανδρέα Έρσελμαν, φορτωμένη με οπλοπολυβόλα και υλικά ανατίναξης. Το βράδυ της 7ης Σεπτεμβρίου του 1944 οι Ιερολοχίτες αναρριχήθηκαν μέχρι τις εγκαταστάσεις και αφού έκοψαν τα συρματοπλέγματα, όρμησαν ρίχνοντας χειροβομβίδες και πυροβολώντας με τα αυτόματα. Οι Γερμανοί αιφνιδιάστηκαν. Ένας Ιταλός στρατιώτης δεν πρόλαβε να αρπάξει το πιστόλι του και μια ροπή τον έριξε κάτω νεκρό. Γρήγορα οι Ιερολοχίτες αιχμαλώτισαν τους Γερμανούς, που αποτελούσαν τη φρουρά της εγκατάστασης και η ομάδα ανατίναξης άρχισε το έργο της. Σε λίγο μεγάλες φλόγες και καπνοί έζωναν τις εχθρικές εγκαταστάσεις και ανατίναζαν τους αεροπορικούς φάρους. Έτσι η νυχτερινή επιδρομή στο Θυμιανό της Κεφάλου στέφθηκε από επιτυχία, χωρίς να τραυματιστεί ούτε ένας από τους Έλληνες Ιερολοχίτες. Τους αιχμαλωτισθέντες Γερμανούς στρατιώτες οι Ιερολοχίτες δεν τους πήραν μαζί τους. Αντίθετα τους άφησαν ακινητοποιημένους στο Θυμιανό, δείχνοντας συνάμα και υψηλά αισθήματα ανθρωπισμού, αφού, φεύγοντας και πάλι από το ίδιο σημείο όπου είχαν αναρριχηθεί, τους περιέθαλψαν επουλώνοντας τα τραύματά τους με γάζες και υγειονομικό υλικό που είχαν φέρει μαζί τους.
Τον Πίκο όμως συνέλαβαν αμέσως οι Γερμανοί και τον ανέκριναν μετά από καταγγελία ενός τραυματία Αυστριακού φρουρού, ότι τα τελευταία βράδια πριν από την επίθεση επισκεπτόταν το φυλάκιο του Θυμιανού, έμενε αρκετή ώρα και άκουγε ραδιόφωνο μαζί με τους φρουρούς, ενώ τη βραδιά της επίθεσης η επίσκεψή του ήταν σύντομη κι έγινε πολύ νωρίς. Ο Πίκος φυσικά επέμενε ότι δεν γνώριζε τίποτα για το εγχείρημα και οι Γερμανοί, αφού τον ξυλοκόπησαν, τον άφησαν τελικά ελεύθερο. Την ίδια τύχη είχαν και δεκατέσσερις περίπου νεαροί Κεφαλιανοί, που συνελήφθηκαν ως όμηροι και κρατήθηκαν αρκετές μέρες στην Αντιμάχεια. Σίγουρα θα εκτελούνταν αν ο Αυστριακός φρουρός δεν διευκρίνιζε πως η επίθεση έγινε από «καλά οπλισμένους και με κοντά παντελόνια στρατιώτες». [Οι Άγγλοι στρατιώτες στις επιχειρήσεις τους συνήθιζαν να φορούν κοντά παντελόνια. Τη συνήθειά τους αυτή διατήρησαν και οι Έλληνες Ιερολοχίτες. Με τη διευκρίνιση του Αυστριακού φρουρού οι Γερμανοί πείσθηκαν πως η επίθεση στο Θυμιανό έγινε από Άγγλους κι άφησαν τους ντόπιους ελεύθερους].
Η ΠΛΟΥΣΙΑ ΕΘΙΜΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΩ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΗΝΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟ
Άφθονα είναι τα έθιμα που συναντούμε στη ζωή των κατοίκων της Κω κατά το μήνα Σεπτέμβριο. Σταχυολογούμε τα σημαντικότερα από αυτά, τα οποία και προτάσσουμε σ’ ετούτο το δημοσίευμά μας, μιας και το κυρίως υλικό των ιστορικών γεγονότων, που αφορά στο μήνα Σεπτέμβριο και θα φιλοξενηθεί στα αμέσως προσεχή φύλλα του «Βήματος της Κω», είναι πολυπληθέστερο και παρουσιάζει ένα ξεχωριστό ενδιαφέρον για κάθε φιλίστορα αναγνώστη. Ξεκινώντας από την 1η Σεπτεμβρίου, που η Εκκλησία όρισε σαν αρχή του χρόνου και οι ζευγάδες της Κω θεωρούσαν σαν την έναρξη της γεωργικής χρονιάς και τη λέγανε «αρκιχρονιά», αναφέρουμε την ακόλουθη εθιμογραφία. Το βράδυ της παραμονής της αρκιχρονιάς (31 Αυγούστου) οι ζευγάδες «αστρονομούσαν» ένα μεγάλο σπορικό καρπούζι, που το άφηναν όλη τη νύχτα στο δώμα του σπιτιού τους μαζί με ένα ρόδι κι ένα κεφάλι σκόρδου. Το πρωί και πριν να φέξει ο ήλιος κατέβαζαν τα αστρονομημένα από το δώμα και κυλούσαν το καρπούζι μέσα στη μισοσπιτιά, για να «κυλάει όλο το χρόνο η ευτυχία μέσα στο σπίτι». Το ρόδι και το σκόρδο κρεμούσαν στο εικονοστάσι μέχρι την ημέρα της σποράς. Στη Χώρα της Κω αστρονομούσαν μαζί με το ρόδι και το σκόρδο κι ένα τσαμπί σταφύλι. Το έθιμο αυτό παραλλάσσει στο Πυλί, όπου πρόσθεταν ένα κυδώνι κι ένα καρύδι βαμβακιού, ενώ στο Ασφενδιού το σταφύλι ήταν μαύρο «πληθερό», δηλ. χρησιμοποιούσαν ένα μέρος από το κλήμα, που κάνει μαύρα σταφύλια και ήταν πιο καρποφόρο από τα άλλα κλήματα.
Ανήμερα της «Αρκιχρονιάς», πρωί-πρωί, πριν ακόμα βγουν οι πρώτες ακτίνες του ήλιου, γυναίκες και παιδιά της πόλης Κω κρατώντας χάλκινα δοχεία και την αρμαθιά των αστρονομημένων καρπών της προηγούμενης και της νέας χρονιάς, έβγαιναν από τα σπίτια τους και κατευθύνονταν προς το γιαλό. Εκεί πετούσαν τους καρπούς της προηγούμενης χρονιάς και βουτούσαν τους νέους καρπούς στη θάλασσα. Έβρεχαν τα πρόσωπά τους με θαλασσινό νερό, έπαιρναν από σαράντα κύματα νερό στα δοχεία τους, μάζευαν από την ακροθαλασσιά «κουχλάκια» (βότσαλα) και ξεκινούσαν για τον Πλάτανο του Ιπποκράτη. Άνοιγαν τότε τα χέρια τους κι αγκάλιαζαν τον πελώριο κορμό του αιωνόβιου δέντρου, ενώ συγχρόνως απάγγελλαν δίστιχα, με τα οποία ευχόντουσαν να τους χαρίζει ο γερο-Πλάτανος «δύναμη από τη δύναμή του και χρόνια από τα χρόνια του». Στα μικρά παιδιά έδιναν την ευχή: «Σ’ εσάς παιδιά ευχόμαστε χρόνια πολλά να ζήσετε και σαν το Πλάτανο της Κω να χιλιοκλωνίσετε».
Επέστρεφαν ύστερα στα σπίτια τους, μόλις γλυκοχάραζε. Εκεί, μπροστά στο κατώφλι του σπιτιού τους και πριν ακόμα μπουν μέσα, σπούσε ο οικοδεσπότης το ρόδι, σαν σύμβολο ευτυχίας κι ευφορίας και το νερό της θάλασσας μαζί με τα βότσαλα «λαντουρούσε» (ράντιζε) σ’ όλους τους χώρους του σπιτιού και τις αυλές. Την ίδια μέρα στους ναούς του νησιού τελείται λειτουργία και οι παπάδες αγιάζουν τα σπίτια των ενοριών τους.
Στις γιορτές και τα πανηγύρια του μήνα αυτού εντάσσονται τα Γενέθλια της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου), που γιορτάζονται στην Καρδάμενα. Στο προαύλιο της εκκλησιάς μετά τη λειτουργία ετοιμάζονται τραπέζια, όπου οι προσκυνητές τρώνε, πίνουν κι έπειτα χορεύουν κάτω από τους γλυκούς ήχους του βιολιού και του λαούτου, ενώ ο Επίτροπος του ναού με την «κούππα» (κύπελλο) στο χέρι μαζεύει χρήματα από τον πρώτο χορευτή, κάθε φορά που θα βρεθεί μπροστά, προσφέροντάς του συνάμα κι ένα ποτό, συνήθως ρακί.
Στις 15 Σεπτεμβρίου αρχίζουν τα λεγόμενα «πουζγουννίκια» (από το τουρκ. bozgun με διφορούμενες έννοιες), που αποτελούν μια από τις σημαντικότερες περιόδους του γεωργικού βίου. Γιατί σειρά αγροτικών ασχολιών γίνεται εκείνη την εποχή, όπως το μάζεμα των σησαμιών, του βαμβακιού, το χάλασμα των κήπων, το κόψιμο των καρπουζιών και πεπονιών (ώριμων και μη), το πάχτωμα των χωραφιών, η εξόφληση των λογαριασμών των ζευγάδων, ακόμα και η τέλεση πολλών γάμων. Γίνεται τέλος το αποτρύγημα των αμπελιών και η παραγωγή των μαύρων κυρίως και γλυκών κρασιών της χρονιάς, του «πετουμεζιού», των σταφίδων, που κάνουν από διαλεγμένο «χοντρόρουο» ροζακί σταφύλι της Κω, του «ρουτσελλιού», ενός είδος γλυκίσματος που γίνεται από κυδώνια, κομμάτια κόκκινου κολοκυθιού, καρπουζόφυλλα και άλλα, βρασμένα μέσα στο πετμέζι. Το γλύκισμα αυτό διατηρούν οι νοικοκυρές της Κω μέσα σε βάζο όλο το χειμώνα. Φτιάχνουν επίσης το ρακί και το ξίδι, που βγάζουν από τα «τσούκχουα» (τα στέμφυλα).