ΧΡΟΝΙΚΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΩ
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1824. Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΝΑΥΤΙΚΟΥ ΑΓΩΝΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΣΤΟ ΑΚΡΩΤΗΡΙ ΤΕΡΜΕΡΙΟ Ή ΑΛΙΚΑΡΝΑΣΣΟΥ ΠΡΟΑΓΓΕΛΟΣ ΤΗΣ ΜΕΓΑΛΗΣ ΝΑΥΜΑΧΙΑΣ ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ: Η Κως και η Ρόδος θα αποτελέσουν το καταφύγιο του Τουρκοαιγυπτιακού στόλου στις ναυτικές επιχειρήσεις του 1824. Ύστερα από την καταστροφή των Ψαρών (20 Ιουνίου) ο Χοσρέφ Καπιτάν Πασάς ή Τοπάλ Πασάς, για να αποφύγει την πίεση του Ελληνικού στόλου, που άρχισε τη δράση του με τα πυρπολικά, έπλευσε στην Κω. Εδώ, ανάμεσα στα ακρωτήρια Σκανδάριο και Τερμέριο ή Αλικαρνασσού, γύρω στα μέσα Αυγούστου, ενώθηκε ο Τουρκικός με τον Αιγυπτιακό στόλο του Ιμπραήμ Πασά. Αποβιβάστηκαν, λοιπόν, στο νησί τα Τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα για να ξεκουραστούν, ενώ διατάχθηκαν τα τουρκικά φορτηγά πλοία να ανεφοδιαστούν με νερό και τρόφιμα. Οπότε ανοίχτηκαν οι φτωχές αποθήκες των Κώων για την εξοικονόμηση των αναγκαίων τροφών.
Στο μεταξύ ισχυρή μοίρα από την Ύδρα με αρχηγό τον Ανδρέα Μιαούλη ξεκίνησε στις 10 Αυγούστου, ενώθηκε με τη Σπετσιώτικη και Ψαριανή και έπλευσε προς την Κω και την Αλικαρνασσό, όπου ελλιμένιζε ο Τουρκοαιγυπτιακός στόλος. Οι Έλληνες είχαν στη δύναμή τους 70 σκάφη με 850 κανόνια και 5.000 ναύτες, ενώ ο εχθρός είχε 404 σκάφη, 2.500 κανόνια μεγαλύτερης ολκής και 70.000 ναύτες.
Η γενική ναυμαχία άρχισε μεταξύ Κω και Αλικαρνασσού στις 24 Αυγούστου, αφού πρώτα οι ενωμένοι στόλοι κινήθηκαν κατά του Ελληνικού, αλλά ο στενός θαλάσσιος χώρος δεν επέτρεπε την ανάπτυξη και τις κινήσεις των πλοίων, που τις δυσχέραινε ακόμη περισσότερο το σφοδρότατο μελτέμι. Ο Τουρκικός στόλος με επικεφαλής τον Χοσρέφ Πασά είχε κατώτερο ηθικό και τα πλοία του κινδύνευαν να συγκρουστούν μεταξύ τους εξαιτίας της θαλασσοταραχής και της πυκνότητας της παράταξής τους. Ο Αιγυπτιακός στόλος με ναύαρχο τον Ισμαήλ Γιβραλτάρ είχε δείξει κάποια υπεροχή. Δύο Ελληνικά πυρπολικά καταστράφηκαν τότε, το ένα από σύγκρουση με μεγάλο ελληνικό πλοίο και το άλλο από τουρκική βόμβα που ρίχτηκε από το κάστρο της Νεραντζιάς της Κω.
Ο Κώος αρχαιοδίφης Ι. Ζαρράφτης (Κώια, Β΄ Μέρος, 1922,σελ. 107-108) θα περιγράψει τη δράση των αντιπάλων στόλων (Ελληνικού και Τουρκοαιγυπτιακού) με πολύ παραστατικό τρόπο: «Έξι πυρπολικά αποτελούσαν την πρωτοπορία των 20 άριστων ελληνικών πολεμικών πλοίων, ενώ τα υπόλοιπα ακολουθούσαν από μακριά και σε απόσταση 3 αγγλικών μιλίων. Στις 9.30΄ το πρωί [της 24ης Αυγούστου] η πρωτοπορία προσβάλλει μια εχθρική φρεγάτα, η οποία τράπηκε σε φυγή. Τότε οι Τούρκοι, αφού σήκωσαν τις άγκυρες, παρατάχθηκαν σε μάχη, ενώ πλησίαζαν οι Έλληνες με θαυμαστό θάρρος με επικεφαλής το ναύαρχο Μιαούλη. Ο ναύαρχος του τουρκικού στόλου Χοσρέφ Καπιτάν Πασάς ή Τοπάλπασας, αν και αντεπιτέθηκε, μετά από θραύση του πάνω τμήματος του μεγάλου ιστού της φρεγάτας του από εύστοχη βολή των Ελλήνων, κατέφυγε στην απέναντι Αλικαρνασσό. Μια τουρκική κορβέτα που με πείσμα συνεπλάκη για δέκα λεπτά με μια ελληνική έχασε τον πλοίαρχό της, τον οποίο έθαψαν στην Κω και του οποίου τον τάφο με σεβασμό φροντίζουν στην παραλία (μέχρι σήμερα) οι Τούρκοι. Χάθηκαν δε και άλλοι Τούρκοι, ενός από τους οποίους ο τάφος που βρίσκεται στη Λόνζα [προφανώς στο σημερινό μικρό αλσύλλιο] μαρτυρεί επισημότητα και ονομάζεται…… Ο Ιμπραήμ Πασάς έδειξε επίσης πολλή τόλμη, την οποία όμως έχασε και μετά βίας διέφυγε τον πυρπολικό κίνδυνο. Ο ναύαρχος του Αιγυπτιακού στόλου Ισμαήλ Γιβραλτάρ παράπλευσε δύο φορές την όλη ελληνική παράταξη με σφοδρότατο πυρ, αναγκάστηκε όμως να παρακολουθήσει τη νωθρότητα της τουρκικής δύναμης, που περιέπεσε σε άτακτη σύγχυση, η οποία αυξήθηκε εξαιτίας της στενότητας του πορθμού, μέσα στον οποίον έγινε η ναυμαχία.»
Η ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΜΕΤΑΦΕΡΕΤΑΙ ΣΤΟΝ ΚΟΛΠΟ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ: Το πρωινό της Παρασκευής 29 Αυγούστου του 1824 οι δύο αντίπαλοι στόλοι βρέθηκαν αντιμέτωποι στα βραχονήσια Τσατάλια. Εννιά Ελληνικά πλοία μαζί και το πλοίο του Μιαούλη με δύο πυρπολικά έπλεαν στον κόλπο του Γέροντα και εναντίον τους στράφηκαν αρκετά εχθρικά σκάφη. Στα Ελληνικά εκείνα πλοία βρίσκονταν, εκτός από τον Μιαούλη, πλοίαρχοι από τους ικανότερους Έλληνες ναυτικούς, όπως ο Σαχτούρης, ο Κολανδρούτσος, ο Κριεζής, ο Κυριακός, ο Παπανικολής, ο Τομπάζης, ο Τσαμαδός και ο Λεμπέσης. Ο Ισμαήλ Γιβραλτάρ έδωσε αμέσως διαταγή να συντρίψουν τα απομονωθέντα στο μυχό του Γέροντα Ελληνικά πλοία, τα οποία όμως «αντέστησαν γενναίως». Αρκεί να σημειωθεί ότι ο Παπανικολής έστρεφε το πυρπολικό του ενάντια πότε της μιάς και πότε της άλλης τουρκικής φρεγάτας για να τις φοβίσει και να εμποδίζει τις κινήσεις τους. Κι όταν οι αδιάκοποι πυροβολισμοί έκαμαν το σκάφος του να καταστεί διάτρητο από τα βλήματα και να μείνει ακυβέρνητο, μόνο τότε ο Παπανικολής έκαψε το πυρπολικό του και διέφυγε με βάρκα. Ανάλογα κατορθώματα έκαμαν και οι άλλοι πυρπολητές, όπως ο Ματρόζος και ο Πιπίνος. Με τη δύση του ηλίου ο εχθρικός στόλος θα ζητήσει καταφύγιο στην Κω και στην Αλικαρνασσό. Από εκεί ο Ιμπραήμ με τα απομεινάρια του Αιγυπτιακού στόλου θα αναχωρήσει για τη Ρόδο, για να καταλήξει στη Σούδα.
Ο Κων. Παπαρρηγόπουλος ( Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Ζ΄, σελ.148-149) έγραψε πως τα πυρπολικά των Ελλήνων συνέχισαν να απειλούν τον εχθρό στο Αιγαίο και κατά τους προσεχείς μήνες. Στις 9 Οκτωβρίου του 1824 ο Ιμπραήμ θα βρεθεί και πάλι στην Κω, όπου θα αναπληρώσει τα κενά του στρατού του με 5.000 Αιγυπτίους, που θα φέρει από την Αλεξάνδρεια και θα τιμωρήσει παραδειγματικά τους κυβερνήτες των σκαφών του, που παρέβηκαν τα καθήκοντά τους. Θα κρεμάσει έναν από αυτούς, που εγκατέλειψε το πλοίο του πριν ακόμη αυτό πυρποληθεί από τους Έλληνες, ενώ κάποιον άλλο θα μαστιγώσει «επί ατολμία» πάνω στην πρύμνη του καραβιού του.
Ο Ζαρράφτης κάνοντας τον απολογισμό της καταστροφής του εχθρικού στόλου θα σημειώσει ότι η ναυμαχία αυτή προκάλεσε στους Τούρκους ζημιές σε δύο φρεγάτες, δύο κορβέτες, δύο μπρίκια, 50 φορτηγά πλοία αιχμαλωτίστηκαν, ένας ναύαρχος και 4.000 στρατιώτες με 500 Άραβες συνελήφθηκαν και μεταφέρθηκαν στο Ναύπλιο. Η ναυμαχία στον κόλπο του Γέροντα απέδειξε το ακατάβλητο σθένος των Ελλήνων ναυμάχων και πυρπολητών και την αδιαμφισβήτητη ποιοτική υπεροχή τους απέναντι στον εχθρικό Τουρκοαιγυπτιακό στόλο..
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ / ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 1824. ΤΑ «ΚΑΚΑ» ΠΟΥ ΥΠΕΣΤΗΣΑΝ ΟΙ ΚΩΟΙ ΜΕΤΑ ΤΗ ΝΑΥΜΑΧΙΑ ΤΟΥ ΓΕΡΟΝΤΑ: Τις μέρες εκείνες της ναυμαχίας στον κόλπο του Γέροντα οι Κώοι θα υποστούν τα πάνδεινα, τα οποία από τότε λέγονταν διακριτικά «Κακά» (Ζαρράφτης). Πράγματι οι κάτοικοι του νησιού μας διέτρεξαν τον κίνδυνο να εξολοθρευτούν από τους Τούρκους αμέσως μετά τη ναυμαχία. Τον τουρκικό όχλο υποκινούσαν τότε με φανατισμό ενάντια στους Κώους μερικοί εξόριστοι πασάδες, πρώην Υπουργοί του Σουλτάνου, που ήθελαν να επωφεληθούν από την πρόκληση ανωμαλίας στο νησί και ο κίνδυνος για τους κατοίκους ήταν επικείμενος, αν την ύστατη στιγμή ο Αρχιεπίσκοπος της Κω Γεράσιμος (ποίμανε την Κω από το 1801 έως το 1838) δεν κατέβαλλε απεγνωσμένη προσπάθεια για τη σωτηρία τους. Ο ίδιος μόλις είχε προλάβει να σώσει τη ζωή του, κρυμμένος στην κουφάλα ενός μεγάλου δέντρου, που βρισκόταν απέναντι από το Κονάκι (Διοικητήριο). Γρήγορα και με προσοχή τρέχει στην αυλή του Πασά την ώρα που αυτός ήθελε να πλυθεί (πριν από την καθιερωμένη προσευχή του). Ο Αρχιεπίσκοπος τότε πήρε στα χέρια του το «λιγενάμπρικον» (κανάτι) και με ταπείνωση προσφέρθηκε να χύσει νερό στον Πασά για να πλυθεί. Έκπληκτος ο Πασάς, που λέγεται πως ήταν εξωμότης χριστιανός, του είπε: «Εσύ, ο δεσπότης, να μου γείρεις να πλυθώ»; Και ο Γεράσιμος του απάντησε: «Εγώ ταπεινότατος σήμερα μπροστά σου, Πασά μου, αρμόζει και γονατιστός ικέτης να σε εκλιπαρήσω, για να με ελεήσετε και να μου σώσετε το κατασφαζόμενο άδικα ποίμνιό μου». Ο Πασάς κάμφθηκε κι έδωσε αμέσως εντολή να σταματήσουν οι διώξεις και η σφαγή των χριστιανών.
Πολλές και ποικίλες αφηγήσεις για τα μαρτύρια των Κώων εκείνης της χρονιάς μπορεί βέβαια να μην περισώθηκαν από την πέννα των χρονικογράφων ή των ιστορικών, η λαϊκή όμως στιχουργική του νησιού έχει να μας προσφέρει τέλειες αναφορές στα συνταραχτικά εκείνα συμβάντα, με τη λεπτότητα και τη χάρη που διακρίνει τον ποιητικό της λόγο. Είναι ευτύχημα που ο ακούραστος αρχαιοδίφης και συλλέκτης λαογραφικού υλικού της Κω Ιάκωβος Ζαρράφτης διέσωσε και κατέγραψε ανάμεσα στ’ άλλα και δύο αξιόλογες στιχοπλακιές, που δημοσίευσε ο Άγγλος νεοελληνιστής R.M.Dawkins. Kαι οι δύο στιχοπλακιές αναφέρονται στα ίδια γεγονότα των σφαγών του 1824, στη διάρκεια των συγκρούσεων του Ελληνικού με τον Τουρκοαιγυπτιακό στόλο στους κόλπους της Κω και του Γέροντα. Η πρώτη στιχοπλακιά αρχίζει με τα παρακάτω λόγια:
«Της Νεραζιάς τες ωμορφιές, τες χάρες και τα κάλλη
στην οικουμέν’ αδύνατον να έχη καμμιά άλλη.
Όπου σταθής, κι όπου ιδής, πουλάκια κελαδούσι,
μα τώρ’ ακούεις και αυτά ως να θρηνολογούσι.
Τα βλέπεις ως να πάσχουνε, τ’ ακούεις ως να κλαίνε,
και αν τα καλοφουγκραστής, θρηνολογούν και λένε:
Ακούσατ’ ίντα γένηκε στης Νεραζιάς τα μέρη.
Δευτέρας το ξημέρωμα, κοντά το μεσημέρι,
οι Τούρκοι πέσαν άξαφνα βαριά αρματωμένοι,
να κατασφάξουν τορ ραγιάν, κανένας να μη μένη….»
Στη συνέχεια η στιχοπλακιά περιγράφει με τα μελανότερα χρώματα τις ωμότητες των Τούρκων κατά των Χριστιανών, ώσπου κάποια στιγμή έφθασε η βεζιρική διαταγή:
«....και παύσαν ούλα τα κακά, μ’ η Νεραζιά ακόμα
αχνίζει μεσ’ το μαύρον της και ματωμένον χώμα.»
Στην άλλη στιχοπλακιά, που κι αυτή περιγράφει τις τουρκικές θηριωδίες, εντυπωσιακή είναι η αφήγηση της αυθόρμητης και συγκινητικής πράξης του Αρχιεπισκόπου Γερασίμου - του «Γέροντα», όπως τον προσφωνούσε τότε τιμητικά ο λαός της Κω - ο οποίος έσωσε το ποίμνιό του από την εξολόθρευση:
« Η μαύρη νύχτα πλάκωσε, κ’ η μαυρ’ αυγή γυρίζει,
κι ο Γέροντας εκρύβγετο σε μιας συκιάς κουφάλλα,
και άγρυπνος παράβλεπεν ώσπ’ ο Πασάς σηκώθη.
Τρεχάτος τότ’ ο Γέροντας μπρος στην αυλήν του βρέθη,
και το αμπρίκι άρπαξε μαζί και το λιγένι,
για να του γείρη να νιφτή με την ταπεινοσύνη.
- Ίντα ν’ αυτό; λε’ ο Πασάς. Πώς ετσαδά μπροστά μου;
- Τ’ αρνιά μου χάνονται, κ’ εγώ, και ήρτα να μας σώσης.
Βρύσες πο δάκρυα τρέχανε και τωδ’ δυονών τα μμάτια,
κ’ εμένασι βουβοί κ’ οι δυο, σαν να προσεύκουντάνε.
Κειά να ένας κ’ έρχεται με γράμμα εις το χέρι.
Το γράμμ’ ανοίγει ο Πασάς και με χαράν φωνάζει:
«Διαλαλητής να τρεξ’ ευτύς , παντού να διαλαλήση,
βεζιρική διαταή, Ρωμιού μη νοίξη μύτη»».
[Βλέπε ολόκληρα τα κείμενα των στιχοπλακιών αυτών στο βιβλίο μου: «Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη», έκδοση Δήμου Κω 1990, σελίδες 361-364].
ΚΑΙ ΜΙΑ ΠΡΟΤΑΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗ ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΑΡΧΗ ΤΗΣ ΚΩ: Είναι καιρός - για να μην πω ότι άργησε, μάλιστα, πολύ - να φιλοτεχνηθεί η προτομή του μεγάλου ναυμάχου του ναυτικού αγώνα των Ελλήνων, καραβοκύρη και διοικητή ναυάρχου Ανδρέα Μιαούλη (1769-1835), την οποία το Δημοτικό μας Συμβούλιο πρέπει να αποφασίσει να τοποθετήσει σε περίοπτη θέση, όπως είναι η παραλιακή οδός Βασιλέως Γεωργίου, για να ατενίζει από εκεί, ο ατρόμητος εκείνος κουρσάρος των τουρκικών πλοίων, την καταγάλανη θάλασσα, την οποίαν όργωνε μαζί με τους άλλους ναυμάχους και πυρπολητές με τα σκάφη του.
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1845. ΙΔΡΥΣΗ ΣΧΟΛΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΚΑΙ ΣΤΑ ΧΩΡΙΑ ΤΗΣ ΚΩ: Στις 6 Αυγούστου του 1845 οι Δημογέροντες και οι Πρόκριτοι όλου του νησιού, υπό την Προεδρία του Μητροπολίτη τους Παγκρατίου, συνέρχονται σε Γενική Συνέλευση και καταρτίζουν ένα συνυποσχετικό έγγραφο, με το οποίο, αφού διαπιστώνουν ότι η έλλειψη σχολείων, που συναντιόταν εκείνη την εποχή της Τουρκοκρατίας, οφείλετο στις δυσκολίες ανεύρεσης πόρων για τη μισθοδοσία των δασκάλων, αποφασίζουν να ιδρύσουν Σχολεία στην πρωτεύουσα και σ’ όλο το νησί «προς εκπαίδευσιν και ηθικήν μόρφωσιν της νεολαίας». Για την προμήθεια, μάλιστα, των υλικών συντήρησης των σχολείων αυτών η Κοινότητα της Χώρας θα κατέβαλλε 1000 γρόσια[τουρκικό νόμισμα της εποχής]το χρόνο, το Ασφενδιού μαζί με το Πυλί 1000, η Αντιμάχεια 1000 και η Κέφαλος 250 [η Καρδάμενα δεν είχε ακόμη αποτελέσει συγκροτημένο χωριό]. Συνολικά θα καταβάλλονταν ετησίως 3.250 γρόσια και για 5 ολόκληρα χρόνια, μετά τη λήξη των οποίων θα συσκέπτονταν και πάλι για πρόσθετες προμήθειες με σκοπό την αύξηση του αριθμού των σχολείων. Το συνυποσχετικό αυτό φέρει 12 υπογραφές, ενώ άλλοι 27 αγράμματοι «Προκριτοδημογέροντες» σταυροσημειώνονται.(Κώδικας Β΄,σελ.112-113 του Αρχείου Δουλείας της Ιεράς Μητροπόλεως Κω).
ΙΟΥΛΙΟΣ/ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1920. ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΑΤΥΧΗΣΑΣΑΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΩΝ ΣΕΒΡΩΝ: Στις 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου (με το νέο Γρηγοριανό ημερολόγιο) του 1920 υπογράφτηκε στη Γαλλική πόλη των Σεβρών (Sèvres) Συνθήκη, στην οποία συναντιούνταν δυο διαδοχικές παραιτήσεις δικαιωμάτων κυριότητας επί των Δωδεκανήσων. Η πρώτη αναφερόταν στην παραίτηση των Τουρκικών δικαιωμάτων υπέρ της Ιταλίας και η δεύτερη στην παραίτηση της Ιταλίας υπέρ της Ελλάδας όλων των δικαιωμάτων και τίτλων της στα Δωδεκάνησα. Για τη Ρόδο η Συνθήκη προέβλεπε 15ετές αυτόνομο καθεστώς υπό την κυριαρχία της Ιταλίας και αμέσως μετά με δημοψήφισμα ο Ροδιακός λαός θα αποφάσιζε για το μελλοντικό του καθεστώς. Η τύχη του Καστελλόριζου εξαρτιόταν από την παραχώρηση της απέναντι Μικρασιατικής ακτής. Αν η ακτή αυτή παρέμενε στην Τουρκία, τότε το νησί θα ανήκε στην Ελλάδα. Άξιο ιδιαίτερης προσοχής ήταν το άρθρο 7 της Συνθήκης που προέβλεπε ότι η Ελλάδα παραχωρούσε στην Ιταλική Αρχαιολογική της Αθήνας το δικαίωμα να διενεργήσει για μια 15ετία ανασκαφές στο Ασκληπιείο της Κω, συμμορφούμενη προς τις διατάξεις του Ελληνικού νόμου. Η Συνθήκη των Σεβρών θεωρήθηκε ως το μεγαλύτερο διπλωματικό κατόρθωμα του Ελευθερίου Βενιζέλου και έκαμε τους Κώους, όπως και όλους τους Δωδεκανησίους, να αισθανθούν πραγματική ανακούφιση και ασυγκράτητο ενθουσιασμό, γιατί η πολυπόθητη πια ένωση των νησιών μας με την Ελλάδα πραγματοποιείτο με τον πλέον ικανοποιητικό τρόπο.
Το Δημοτικό Συμβούλιο της πόλης Κω με επικεφαλής τον Δήμαρχο Αντωνάκη Ιππ. Ιωαννίδη στις 6/19 Αυγούστου του 1920 θα ψηφίσει πίστωση 50.000 λιρεττών «δια την μεγαλοπρεπεστέραν δεξίωσιν της προσεχούς εγκαταστάσεως των Ελληνικών Αρχών» και θα ορίσει επιτροπή για να συντάξει το σχετικό πρόγραμμα υποδοχής με κάθε λεπτομέρεια. Είναι αξιοσημείωτο ότι για να δώσουν μεγάλη έμφαση στο γεγονός της υπογραφής της Συνθήκης των Σεβρών οι Ιταλοί έστειλαν στο νησί τον Βασιλικό τους Επίτροπο για να μεταφέρει με την επίσημη ιδιότητά του τη χαρμόσυνη είδηση της εθνικής αποκατάστασης των Κώων. Προσυπογράφονται, μάλιστα, και τα πρακτικά των ιστορικών εκείνων συνεδριάσεων του δημοτικού συμβουλίου τόσο από τον Ιταλό Φρούραρχο της Κω όσο και από Οθωμανούς ακόμη δημοτικούς συμβούλους, που επιβεβαίωναν κατ’ αυτόν τον τρόπο τη θέλησή τους να συνταυτίσουν τις τύχες τους με εκείνες των Κώων, κάτω από την Ελληνική Διοίκηση. Η Ιταλία ωστόσο εκμεταλλευόμενη τη νέα κατάσταση που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα, εξαιτίας της ήττας του Βενιζέλου στις εκλογές της 1-11-1920, θα αναγγείλει ότι η Συνθήκη των Σεβρών πρέπει να αναθεωρηθεί.
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1921. ΤΟ ΕΝΩΤΙΚΟ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΩΝ ΚΩΩΝ: Στις 29 Αυγούστου του 1921 ο νέος Ιταλός Γενικός Διοικητής Δωδεκανήσου Κόμης Alessandro De Bosdari θα επισκεφθεί την Κω, όπου εκ μέρους του Μητροπολίτη Αγαθαγγέλου, του Δημάρχου Κώων Αντ. Ιωαννίδη, των Δημογερόντων των Χωριών, των μελών του Ανώτατου Επαρχιακού Συμβουλίου, του Μικτού Εκκλησιαστικού Δικαστηρίου, της Μουκταροδημογεροντίας της πόλης, της Κτηματικής Επιτροπής, της Εφορίας των Εθνικών Εκπαιδευτηρίων και των Εκκλησιαστικών Επιτροπών θα του επιδοθεί Δημοψήφισμα, που θα εκφράζει τον μόνο και αδιάσειστο πόθο του Κωακού Λαού, που είναι η Ένωσή του με τη Μητέρα Ελλάδα. Τίποτα όμως δεν επρόκειτο να συγκινήσει τους Ιταλούς, που έδειχναν αποφασισμένοι να προχωρήσουν στην προσάρτηση των νησιών μας. Έτσι μετά τη Μικρασιατική καταστροφή του 1922 και την επικράτηση του Φασισμού στην Ιταλία όλες οι επικλήσεις και διαμαρτυρίες των Κώων, όπως και των άλλων Δωδεκανησίων, θα τύχουν της καθολικής περιφρόνησης των Ιταλικών Αρχών. Με την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάννης, που ακολούθησε στις 24-7-1923, θα εκπνεύσει κάθε ελπίδα για ένωση των Δωδεκανήσων με την Ελλάδα.
ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ 1940. Ο ΤΟΡΠΙΛΙΣΜΟΣ ΤΗΣ «ΕΛΛΗΣ» ΣΤΗΝ ΤΗΝΟ: Στις 15 - 8 - 1940, ανήμερα του εορτασμού της Κοίμησης της Θεοτόκου, βυθίζεται αγκυροβολημένο στο λιμάνι της Τήνου, όπου βρισκόταν σημαιοστολισμένο για να αποδώσει τιμές, το ελληνικό καταδρομικό «Έλλη» από τορπίλη του ιταλικού υποβρυχίου Delfino, το οποίο έστειλε από τη Λέρο ο διαβόητος διοικητής της Δωδεκανήσου και τετράρχης του φασισμού De Vecchi.Νεκροί 9 ναύτες του πληρώματος και 24 τραυματίες. Η άνανδρη και απρόκλητη αυτή πράξη της φασιστικής Ιταλίας αποκάλυψε τις επιθετικές της προθέσεις κατά της Ελλάδας. Η εποποιία του ΄40 άρχιζε.
ΕΘΙΜΟΓΡΑΦΙΑ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
Οι τρεις τουλάχιστον πρώτες μέρες του Αυγούστου ήταν για τους αγρότες της Κω «δρίμες» (δυσοίωνες μέρες).Κατά τη λαϊκή δοξασία δεν άρχιζαν καμιά δουλειά, δεν λούζονταν, δεν έτρωγαν μαύρα σταφύλια μήτε μαύρα σύκα, για να μη βγάλουν στο σώμα τους «μαύρες» (καλοέρους). Την έκτη ημέρα, που εορταζόταν η Μεταμόρφωση του Σωτήρος Χριστού, έτρωγαν ως επί το πλείστον ψάρια, τηρώντας αυστηρά την εκκλησιαστική παράδοση για «κατάλυση ιχθύος».
Στις 29 Αυγούστου, που γιορτάζει ο Άη Γιάννης ο νηστευτής, γίνεται πανηγύρι στο εκκλησάκι του Αγίου στη νοτιοδυτική πλαγιά του βουνού Ζηνί στην Κέφαλο καθώς και στον Άη Γιάννη τον Περιγιαλίτη [ή Γιαλίτη, ονομασία που προέρχεται ίσως από τον αρχαίο δήμο Αιγηλίων που βρισκόταν σ’ εκείνη την περιοχή] στην Αντιμάχεια. Για τον Άη Γιάννη τον Περιγιαλίτη ο Ιάκωβος Ζαρράφτης (Αρχαία τοποθεσία της Κω, 1922, σ.117) διηγείται ότι μια παραμονή της γιορτής του Αγίου, καθώς πανηγύριζαν και διασκέδαζαν αμέριμνα οι Αντιμαχίτες με τις οικογένειές τους, ξαφνικά βγήκαν από ένα καράβι πειρατές και πήραν τις κόρες που βρίσκονταν εκεί, αφού πρώτα τις έβαλαν να χορέψουν επίτηδες και να τραγουδήσουν το δίστιχο:
«Χορέψετε, κοπέλες μου, ώσπου νάχει φεγγάρι,
επείτα σας μαντρίζομεν ούλες σας στο καράβι.»
Από τότε το δίστιχο αυτό δέθηκε σε δημοτικό τραγούδι.