Απρίλιος

ΧΡΟΝΙΚΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΩ

 

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1921 ΚΩΑΚΗ ΔΙΑΨΕΥΣΗ ΓΙΑ ΥΠΟΒΟΛΗ ΑΙΤΗΜΑΤΟΣ ΠΑΡΑΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΙΤΑΛΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ ΣΤΟ ΝΗΣΙ: Στο φύλλο της 17^ης Απριλίου του 1921 της αθηναϊκής εφημερίδας «Ελεύθερος Τύπος» είχε δημοσιευθεί τηλεγράφημα από τη Ρώμη, σύμφωνα με το οποίο -  όπως ισχυρίζονταν οι Ιταλοί -  στο εκεί συνελθόν Ανατολικό Συνέδριο διαβάστηκε Υπόμνημα των κατοίκων της Κω, όπου τάχα ζητείτο η παράταση της Ιταλικής Κατοχής στο νησί. Αυτή βέβαια ήταν μια ψευδέστατη και συκοφαντική είδηση που εξόργισε τους Κώους, αφού τους εμφάνιζε ως ιταλόφιλους  και ως αρνησιπάτριδες, οι οποίοι έσπευσαν αμέσως να συγκροτήσουν  Ανώτατο Επαρχιακό Συμβούλιο και απηύθυναν  επιστολή στο Υπουργείο των Εξωτερικών της Ελλάδας, με ημερομηνία 30 Απριλίου 1921, ζητώντας του να διαψεύσει επίσημα και με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο αυτή την πληροφορία. Τόνιζαν δε ανάμεσα στα άλλα ότι όχι μόνο δεν έστειλαν τέτοιο υπόμνημα, αλλ’ αντίθετα με επανειλημμένα ψηφίσματά τους προς την Ελληνική Κυβέρνηση και στα Συνέδρια Ειρήνης του Λονδίνου το 1913 και των Παρισίων το 1919 διαμαρτύρονταν γι’ αυτήν ακριβώς την παράταση της Ιταλικής Κατοχής.

             Δυστυχώς σήμερα στα Αρχεία του Υπουργείου Εξωτερικών της Ελλάδας ενώ υπάρχει το τηλεγράφημα από τη Ρώμη, που πλαστογραφούσε τη θέληση και τον πόθο των κατοίκων της Κω για Ένωση με την Ελλάδα, απουσιάζει ωστόσο η διαψεύδουσα την αχαρακτήριστη εκείνη είδηση επιστολή των Κώων της 30^ής  Απριλίου του 1921. Ευτυχώς όμως που στον Κώδικα Ζ΄ της Ιεράς Μητρόπολης Κω και στη σελίδα 488 έχει καταγραφεί η σχετική με την κωλυσιεργία εκείνη  των Ιταλών απαντητική επιστολή των κατοίκων της Κω, η οποία  αποκαθιστά πλήρως την ιστορική αλήθεια.

ΑΠΡΙΛΙΟΣ 1927 Η ΔΙΑΜΑΡΤΥΡΙΑ ΚΑΙ Η ΑΠΟΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΤΟΥ ΠΕΡΙ «ΣΧΟΛΩΝ» ΙΤΑΛΙΚΟΥ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟΥ ΔΙΑΤΑΓΜΑΤΟΣ: Μετά την έκδοση του  Κυβερνητικού Διατάγματος, γνωστού ως «Σχολικού Κανονισμού» (Ordinamento Scolastico), που ιταλοποιούσε την εκπαίδευση, θα συνέλθουν σε Ειδική Συνέλευση στις 4 Απριλίου του 1927 όλοι οι αντιπρόσωποι του Κωακού Λαού, υπό την προεδρεία του Πρωτοσύγκελλου Φιλήμονα Φωτοπούλου, για να διαμαρτυρηθούν και να αποκρούσουν τις ανθελληνικές διατάξεις του νέου εξιταλιστικού της Παιδείας καθεστώτος στα Δωδεκάνησα. Στο Πρακτικό εκείνης της Συνέλευσης τονιζόταν ανάμεσα στα άλλα ότι «ο λαός της Κω αναγνωρίζει μόνον δικαιώματα, τα οποία είχεν το προκάτοχον Κράτος (δηλ. η Τουρκία), σαφώς διατυπούμενα εν τω προνομιακώ χάρτη».

            Θα ακολουθήσει η αποστολή εγγράφων από τον Ιταλό Podestá (δηλ. τον διορισμένο Δήμαρχο της Κω) προς τη Σχολική Εφορεία και τον Πρόεδρο της Ορθόδοξης Κοινότητας Κω Πρωτοσύγκελλο Φιλήμονα, με τα οποία αξίωνε να παραμείνει στη θέση του ο ήδη παραιτηθείς από αντίδραση προς τα Κυβερνητικά μέτρα για την Παιδεία Πρόεδρος της Σχολικής Εφορείας Κωνσταντίνος Παντελίδης και να συμμορφωθούν όλοι με τις διατάξεις του Κυβερνητικού εκείνου Διατάγματος, απειλώντας σε αντίθετη περίπτωση με το κλείσιμο των Σχολείων της Ορθόδοξης Κοινότητας. Ο αγνός όμως πατριώτης και θερμός υπερασπιστής της Ελληνικής  Εκπαίδευσης Κων/νος Παντελίδης, που είχε αναλώσει τη ζωή του στην υπηρεσία της Παιδείας του τόπου του, υπήρξε ανένδοτος, επιμένοντας  στην παραίτησή του. Οι  Ιταλοί παρόλο που δεν εφάρμοσαν την απειλή τους για το κλείσιμο των Σχολείων της Ορθόδοξης Κοινότητας, επέβαλαν ωστόσο την πλήρη εφαρμογή του εθνοκτόνου Σχολικού τους Κανονισμού τόσο στην Κω όσο και στα άλλα νησιά της Δωδεκανήσου. 

ΑΠΡΙΛΙΟΣ  1933 Ο  ΚΑΤΑΣΤΡΕΠΤΙΚΟΣ ΣΕΙΣΜΟΣ  ΚΑΙ Η ΑΝΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ  ΠΟΛΗΣ  ΚΩ: Στις 23 Απριλίου του 1933 ο τρομερός  εγκέλαδος  έπληξε ολοκληρωτικά την πόλη της Κω, όπου σκόρπισε το θάνατο και προξένησε ανυπολόγιστες  καταστροφές. Ήταν Κυριακή του Αντίπασχα, του Θωμά και εορτή του Αγίου Γεωργίου, όταν ο σεισμός άρχισε στις 8 και 5΄ το πρωί της αποφράδας εκείνης μέρας. Ήταν τεκτονικός, μεγέθους 6,6 και έντασης I=IX της τροποποιημένης κλίμακας Mercalli και κράτησε 27 δευτερόλεπτα στη διάρκεια των οποίων κατέρρευσαν τα περισσότερα σπίτια της πόλης Κω. Οι σεισμικές δονήσεις διαδέχονταν η μια την άλλη, φαινόμενο που εξασθένησε μετά παρέλευση 2 ημερών, ενώ πυκνή ομίχλη και σύννεφο σκόνης επικάλυψε αμέσως την κατεστραμμένη πόλη. Θα ακολουθήσει ραγδαία βροχή, ενώ οι κάτοικοι αλλόφρονες θα τρέχουν εδώ κι εκεί, άλλοι για να σωθούν και άλλοι σε αναζήτηση των συγγενών τους. Κάτω από τα ερείπια των σπιτιών ακούγονταν οι επιθανάτιοι ρόγχοι και τα βογγητά εκείνων που είχαν καταπλακωθεί.

            Πρώτο μέλημα της Ιταλικής Διοίκησης αμέσως μετά το σεισμό ήταν να ανασυρθούν με τη συνδρομή του στρατού οι νεκροί και οι τραυματίες από τα ερείπια. Οι νεκροί υπολογίστηκαν σε 178 άτομα (124 Ορθόδοξοι χριστιανοί, 47 Μουσουλμάνοι και 7 Ιουδαίοι).Το 52% των θυμάτων της Ορθόδοξης Κοινότητας Κω ήταν νήπια, παιδιά και έφηβοι.  Οι σοβαρά τραυματισθέντες ανήλθαν σε 80 τουλάχιστον άτομα. Οι μεν νεκροί μεταφέρθηκαν στην αυλή του Νοσοκομείου (επί της οδού Ιπποκράτους) και στην αίθουσα της σημερινής Πνευματικής Εστίας, οι περισσότεροι δε από τους βαριά τραυματισμένους  προωθήθηκαν στα Νοσοκομεία Ρόδου και Λέρου. Στους άστεγους σεισμοπαθείς που εγκαταστάθηκαν στο Στάδιο μοιράστηκαν αντίσκηνα και κουβέρτες, ενώ παράλληλα άρχισε η διανομή συσσιτίου. Λίγες μέρες αργότερα οι άστεγοι θα κατασκευάσουν ξύλινες παράγκες, που θα τοποθετηθούν σε όλη την έκταση της σημερινής οδού Βασιλέως Γεωργίου μέχρι την Πλατεία 7^ης Μαρτίου.

            Μόλις ακούστηκε η είδηση του φοβερού σεισμού κινήθηκαν πολλοί πατριώτες, καθώς και τα Δωδεκανησιακά Σωματεία της Ελλάδας και του εξωτερικού, για την παροχή βοήθειας στον πληγέντα πληθυσμό της Κω. Πρώτοι οι γείτονες Καλύμνιοι θα στείλουν τρόφιμα και κλινοσκεπάσματα, τα οποία όμως θα καταλήξουν σε ελάχιστους σεισμοπαθείς και μη, γιατί ο υπέρμετρος εγωισμός των Ιταλών δεν επέτρεψε το δίκαιο μοίρασμα τους. 

Στο μεταξύ τα Γραφεία Τεχνικών και Υγιεινής θα αρχίσουν το έργο της καταγραφής των ζημιών. Όσα σπίτια έπαθαν βλάβες ακόμη και εκείνα που δεν έπεσαν, θα δοθεί εντολή να κατεδαφιστούν «για λόγους δημόσιας ωφέλειας» και θα απαγορευθεί η ανοικοδόμηση άλλων στη θέση τους. Θα ακολουθήσει το περίφημο Κυβερνητικό Διάταγμα 129 της 21-6-1933, που θα καθιερώσει την πρώτη δέσμη μέτρων Κυβερνητικής πρόνοιας για τους σεισμοπαθείς, ενώ παράλληλα θα διαγράψει και τις γενικές κατευθύνσεις ενός  πολεοδομικού  κανονισμού, που θα αναφέρεται στην ανοικοδόμηση της νέας πόλης  Κω. Την ιδέα βέβαια για μια καινούργια πόλη είχαν συλλάβει οι Ιταλοί από την τετραετία 1926-1930, γι αυτό και σχεδίασαν ρυμοτομικό με την επέκτασή της, βοηθούμενοι και από την καθιέρωση του γεωμετρικού τύπου Κτηματολογίου. Ο σεισμός επιτάχυνε  την εφαρμογή αυτή του ρυμοτομικού τους σχεδίου.

            Δεν ήταν τυχαίο επίσης που με το πιο πάνω Κυβερνητικό Διάταγμα οι Ιταλοί συγκροτούσαν «Επιτροπεία του σεισμού» (Commissariato pel terremoto) με έδρα την Κω, αναθέτοντας και τα καθήκοντα του Δημάρχου (Podestá) της πόλης στον Επίτροπο του σεισμού, τον Rivano Mela. Θα ακολουθήσει άλλη μια δέσμη μέτρων πρόνοιας για τους σεισμοπαθείς, που θα τους προσφέρει τη δυνατότητα της Κυβερνητικής αρωγής για την οικοδόμηση των σπιτιών τους σε απαλλοτριωθείσες ήδη εκτάσεις γης (κυρίως περιβόλια), με βάση το ρυθμιστικό σχέδιο της νέας πόλης. Αυτό που θα δώσει την ευκαιρία στους Ιταλούς Αρχιτέκτονες και Μηχανικούς, όπως οι Florestano Di Fausto, Rodolfo Petracco, Mario Paolini, Carlo Buscaglione, Armando Bernabiti κ.α., να αποδείξουν το δαιμόνιο τους σαν καλοί οικοδόμοι όχι μόνο ιδιωτικών, αλλά και δημόσιων (κυβερνητικών) κτιρίων. Το άριστο για τα δεδομένα της εποχής ρυμοτομικό σχέδιο θα συμπληρωθεί με ασφαλτοστρώσεις οδών και πλατειών, με πλήρες δίκτυο ύδρευσης και αποχέτευσης, με δεντροφυτεύσεις ποικιλίας δένδρων, ακόμη και αειθαλών, με πάρκα και πεζοδρόμια σε όλες ανεξαίρετα τις οδούς. Και όλα αυτά μέσα σε μια τριετία σχεδόν από την ημέρα του σεισμού.  (Λεπτομέρειες για την ανοικοδόμηση της νέας πόλης Κω βλέπε στο βιβλίο μου: «Ιστορία της Νήσου Κω. Αρχαία-Μεσαιωνική-Νεότερη», έκδοση Δήμου Κω 1990, σ.σ. 532-547 και αγγλόφωνη έκδοση 2013 σ.σ. 515-537).

            Η εικόνα όμως της παλιάς, της προσεισμικής μικρής, αλλά γραφικής και λουσμένης  μέσα σε καταπράσινους κήπους και εξοχικές επαύλεις,  πόλης Κω, έμεινε ανεξίτηλη στη μνήμη των κατοίκων της, τον τρόπο ζωής των οποίων άλλαξε άρδην η φρικτή ανάμνηση του σεισμού και της οδυνηρής απώλειας τόσων ανθρώπων της. Ο αείμνηστος Κώος λόγιος Μανόλης Κάσδαγλης, φεύγοντας τότε μικρός από το νησί, θα γράψει αργότερα σε βιβλίο του: «Αλλά την Κω δεν την ξανάδα όπως την άφησα. Την κράτησα βαθιά μέσα μου, όπως την θυμόμουν και την αγάπησα – απείραχτη ή κατεστραμμένη: μήτρα ιερή, αξία της καρδιάς, μέτρο ζωής!...»

          

ΑΠΡΙΛΙΟΣ  1945 Η ΣΥΛΛΗΨΗ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΑΓΧΟΝΙΣΜΟΙ ΤΡΙΩΝ ΚΩΩΝ ΠΑΤΡΙΩΤΩΝ: Η βάρβαρη Γερμανική κατοχή της Κω θα συνεχιστεί καθ’ όλη τη διάρκεια  του πρώτου τετραμήνου  του 1945. Θα ενταθούν τότε και οι φήμες για την παρουσία Ελλήνων αξιωματικών στο νησί. Οι Γερμανοί καταβάλλουν προσπάθειες να τους εντοπίσουν και να τους συλλάβουν μαζί με τους Κώους συνεργάτες τους. Αυτό θα υποχρεώσει τις περιπόλους του Ιερού Λόχου να μετακινούνται συνεχώς από τα κρησφύγετά τους για να αποφύγουν τη σύλληψη, μιας και η προδοσία είχε αρχίσει να εξυφαίνει δειλά το νήμα της. Ένας Οθωμανός βοσκός, ο Μουστό Ομεράκης έδωσε την είδηση για την παρουσία Ιερολοχιτών σε κάποιο καταδότη-όργανο των Γερμανών, ονομαζόμενο Βασίλη Θέμελη από τη Ρόδο και οι Γερμανοί έσπευσαν να εντοπίσουν τη θέση των περιπόλων. Τη νύχτα, μάλιστα, της 27^ης Φεβρουαρίου του 1945 Γερμανική δύναμη 30 περίπου ανδρών έκαμε έφοδο στην περιοχή του Χαβάρου και συνέλαβε 9 Κώους βοσκούς, 6 άνδρες και 3 γυναίκες,  που έκρυβαν στις μάντρες τους Ιερολοχίτες και δεν είχαν προλάβει να εξαφανίσουν διάφορα μικροαντικείμενα των περιπόλων.

            Οι συλληφθέντες οδηγήθηκαν στο Κάστρο της Νεραντζιάς όπου και φυλακίστηκαν. Εκεί θα τους ανακρίνουν οι Γερμανοί ως τις πρώτες μέρες του Απριλίου, υποβάλλοντάς τους σε φριχτά βασανιστήρια. Στη συνέχεια θα τους θέσουν ως υπόδικους στην κρίση του Γερμανικού Στρατοδικείου. Μια εβδομάδα περίπου θα διαρκέσει η δίκη των συλληφθέντων. Το Στρατοδικείο, με δημόσιο κατήγορο τον Υπολ/γό Birkolz, θεώρησε ως ενοχοποιητικά στοιχεία την κατοχή κάποιου στρατιωτικού υλικού καθώς και τις αλληλοκατηγορίες που ξεστόμισαν μερικοί από τους κρατούμενους κατά τη διάρκεια της εξουθενωτικής ανάκρισής τους και τους  καταδίκασε για κατασκοπεία,  επιβάλλοντας τη θανατική ποινή του απαγχονισμού σε 6 από αυτούς και πολυετή φυλάκιση στους υπόλοιπους 3. Ο Πρόεδρος της Ελληνορθόδοξης Κοινότητας Κω Αρχιμανδρίτης Φιλήμων Φωτόπουλος, συνοδευόμενος από μερικούς έγκριτους συμπολίτες, επισκέφθηκε τον Στρατιωτικό Διοικητή του νησιού Ταγμ/ρχη Heinemeier και επικαλούμενος τη μεγαλοψυχία του, τον ικέτευσε να φανεί επιεικής χαρίζοντας τη ζωή «εις πρόσωπα μη έχοντα γνώσιν των πράξεών των και δη εις τας γυναίκας». Οι ικεσίες του Φιλήμονα θα σώσουν από το θάνατο μόνο τρεις από τους καταδικασθέντες  με την έσχατη των ποινών. Οι άλλοι τρεις θα οδηγηθούν στην αγχόνη. Ήταν οι αλησμόνητοι Κώοι πατριώτες: ο Θεόκριτος Κώστογλου, 51 ετών, η Ανεζούλα Πατάκου-Τρουμούχη (έγκυος τότε) 30 ετών και η Σταματία Περή, 27 ετών.

            Την εκτέλεση οι Γερμανοί ανέβαλλαν για πολλές μέρες. Ήθελαν, όπως αποκάλυψε ο Ιταλός αντιφασίστας Διοικητής της Αστυνομίας Zucchelli, να την κάνουν οι Ιταλοί, για να ρίξουν σ’ εκείνους την ευθύνη. Αποφάσισαν, μάλιστα, να στήσουν τις αγχόνες στις θολωτές εισόδους του Μουσείου. Αλλά ο Zucchelli πρόβαλε έντονες αντιδράσεις. Ώσπου στις 4 το ξημέρωμα της 16^ης Απριλίου ο Γερμανός Φρούραρχος της Κω Λοχαγός Keller επικεφαλής αποσπάσματος θα δώσει την εντολή της εκτέλεσης. Κάτω από τις καμάρες του σπιτιού, που βρίσκεται στην Πλατεία του ιστορικού Πλατάνου του Ιπποκράτη και υπό αυστηρό στρατιωτικό εγκλεισμό της γύρω περιοχής, θα ξεψυχήσουν οι τρεις  αυτοί πατριώτες, τα τελευταία αθώα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας στο νησί της Κω. Την παραμονή του απαγχονισμού τους οι Γερμανοί θα επιτρέψουν στον Φιλήμονα να τους επισκεφθεί και να τους δώσει τη Θεία Κοινωνία. Ο ίδιος με συντριβή καρδιάς θα θάψει τ’ άπνοα κορμιά τους μόλις ανέτειλε ο ήλιος, το πρωινό της δραματικής εκείνης και αξέχαστης ημέρας, της 16^ης Απριλίου του 1945.

Η  ΕΘΙΜΟΓΡΑΦΙΑ  ΤΗΣ  ΚΩ  ΚΑΤΑ  ΤΟ  ΜΗΝΑ  ΑΠΡΙΛΙΟ

            Την πρωταπριλιά τόχουν καλό στην Κω, όπως και σ’ άλλα μέρη της Ελλάδας, να ξεγελάει ο ένας τον άλλο μ’ ένα μικρό πρωταπριλιάτικο ψεματάκι. Έθιμο επίσης είναι τα δυο Σάββατα της Σαρακοστής, του «φτωχού» και του «πλούσιου» Λαζάρου, να κάνουν τα «λαζαράκια». Τα λαζαράκια ζυμώνονται και πλάθονται με άσπρο σιταρένιο αλεύρι, που του δίνουν τη φόρμα σαβανωμένου ανθρώπου, μάκρους 20 με 30 εκατοστά. Δυό γαρύφαλλα παριστάνουν τα δυό μάτια του Λαζάρου, κάνουν τη μύτη, τσιμπώντας το ζυμάρι για να εξέχει. Το Σάββατο του «Φτωχού Λαζάρου» οι λάζαροι είναι «κουφοί», δηλ. από σκέτο ζυμάρι, ενώ το κυρίως Σάββατο του Λαζάρου οι λάζαροι είναι «γεροί», δηλ. έχουν γέμιση από σταφίδες και σησάμι καβουρδισμένο ή αμύγδαλα κοπανισμένα και ζυμωμένα με ανθόνερο.

            Οι κοπέλες της Κεφάλου κάνουν τεράστιους λαζάρους και τους στέλλουν στους «αρμαστούς» (αρραβωνιαστικούς) τους. Τους λαζάρους γενικά, που αποτελούν ωραίο νηστήσιμο γλύκισμα, τους στέλλουν την παραμονή των Βαΐων στα φιλικά σπίτια, αλλά φυλάνε και μερικούς στα εικονίσματα μέχρι το Πάσχα «που αναστήνεται» ο Χριστός, οπότε τοποθετούνται εκεί τα κόκκινα αυγά της Λαμπρής. Το Σάββατο του Λαζάρου τα παιδιά, κρατώντας μικρούς και τρυφερούς κλάδους φοινικιάς, λένε το τραγούδι:

                                    -Πούσαι Λάζαρε, πού είναι η φωνή σου;

                                    που σε γύρευε η Μάρθα η αδελφή σου;

                                    -Είμουνα στη γη χωμένος

                                    κι από τους νεκρούς, νεκρούς κι αναστημένους.

                                    Βάγια βάγια των Βαγιών τρώνε ψάρι και κολιό

                                και την άλλη Κυριακή τρων’ το κόκκινο αρνί                                                

                                   και το κόκκινο αυγό, που κυλάει στον ποταμό.

            Την Κυριακή των «Βαγιών» στις εκκλησιές γίνεται διανομή σταυρών, που πλέκονται καλλιτεχνικά από πραγματικά βάγια του νησιού. Ο «καλόερος» (νεωκόρος) κάθε εκκλησιάς γύριζε παλαιότερα την ενορία και μάζευε ένα αυγό για εκείνον κι ένα για «τον Δεσπότη», δώρα του Πάσχα.

            Τη Μεγάλη Πέμπτη έξω στις αυλές των σπιτιών γινόταν στο παρελθόν μια ιεροτελεστία. Άναβαν καζάνια μέσα στα οποία έριχναν διάφορα φύλλα και χόρτα για να βάψουν μ’ αυτά τα αυγά της Λαμπρής, που κουβαλούσαν χαρούμενα τα παιδιά μέσα σε μικρά καλάθια. Από το βράδυ της Μεγ. Πέμπτης μέχρι τα ξημερώματα της Μεγ. Παρασκευής πολλές μαυροφόρες μοιρολογίστρες των χωριών κάνουν ολονυχτία μπροστά στον Εσταυρωμένο της ενορίας τους, ψάλλοντας το «Κανάκι του Χριστού», ένα συγκινητικό μοιρολόι για το σταυρικό θάνατο του Χριστού. Το βράδυ της Μεγ. Παρασκευής εντυπωσιακή είναι η περιφορά των Επιταφίων.                                            

            Το πρωί του Μεγ. Σαββάτου οι νοικοκυρές της Κω, εκτός από τα κουλλούρgια, τα «ψιλοκούλλουρα», δηλ. τα ζαχαροκούλλουρα  με βούτυρο, αλειμμένα με αυγό, σε διάφορα σχήματα, τα εφτάζυμα και τις «αυγκούλλες» με το κόκκινο αυγό στη μέση, ζυμώνουν και τις «λαμπρόπιττες». Οι λαμπρόπιττες είναι τυρόπιτες στρογγυλές και πολύ μεγαλύτερες από τις συνηθισμένες. Το ζυμάρι παίρνει σχήμα κυκλικό και βαθουλωτό σαν πιάτο, που γεμίζεται με «προσφά», δηλ φρέσκια ανάλατη μυζήθρα, ζυμωμένη με άφθονα αυγά και λίγο προζύμι. Τις λαμπρόπιττες, που κάνουν  σε μεγάλες ποσότητες, μοιράζουν σε συγγενικά και φιλικά σπίτια καθώς  αποτελούν ένα ξεχωριστό έδεσμα για τους κατοίκους  της Κω.

            Ενόψει του μεγάλου εορτασμού του Πάσχα, το Μεγάλο Σάββατο οι Κώοι ετοιμάζουν τα σφαγμένα τους αρνιά, που το έθιμο του νησιού τα θέλει όχι σουβλιστά, αλλά «φουρνιστά» μέσα σε πήλινες «λεκάνες», που έχουν το σχήμα αρχαίου κρατήρα με δυο λαβές (χέρια). Οι ζευγάδες, μάλιστα, της Κεφάλου το φουρνιστό το ονομάζουν «φτό» (από το  αρχαίο «οπτόν», που σημαίνει το ψημένο στο φούρνο, σε πήλινο σκεύος). Το αρνί παραγεμίζεται με ρύζι και συκωτάκια τσιγαρισμένα, ράβεται η κοιλιά του, λυγίζεται για να πάρει το σχήμα της λεκάνης και τοποθετείται εκεί μέσα ακέραιο, ενώ πασπαλίζεται με μυρωδικά. Οι ζευγάδες της Κω δεν βάζουν νερό ούτε στάλα. Σκεπάζουν τη λεκάνη με το «καπ-πάκι» (πώμα) της και το χρίουν με ζύμη για να μη ξεθυμάνει, γιατί τότε θα καεί το αρνί. Έχουν έτοιμο το φούρνο, όπως όταν φουρνίζουν τα ψωμιά και, αφού βάλουν μέσα τις λεκάνες, χρίουν και πάλι το στόμιο του φούρνου. Στ’ αυτιά της λεκάνης έδεναν τα μικρά παιδιά τους «μάρτηδες», που φύλαγαν για το σκοπό αυτό, για να κοκκινήσει σαν το μάρτη το φουρνιστό. Τους φούρνους, που πολλές φορές είχαν μαζί πέντε δέκα αρνιά κι άλλων γειτόνων, τους άνοιγαν τη μέρα της Λαμπρής και μοσχοβολούσε ο τόπος από τη μυρωδιά των φουρνιστών.

            Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου στην Πρώτη Ανάσταση και μετά το «Χριστός Ανέστη», έξω στους αυλόγυρους των εκκλησιών έκαιαν ομοίωμα του Ιούδα, κρεμασμένου σε ψηλό κοντάρι. Το ίδιο βράδυ του Πάσχα παίρνουν το άγιο φως και με αναμμένες τις λαμπάδες κάνουν ένα σταυρό πάνω από τις εισόδους των σπιτιών.

            Ανήμερα της Λαμπρής γιορτάζεται στο νησί και η Δεύτερη Ανάσταση με τον Εσπερινό του Πάσχα και την ανάγνωση του Ευαγγελίου σε ξένες γλώσσες. Στην πόλη της Κω με βυζαντινή μεγαλοπρέπεια ξεκινά από το Μητροπολιτικό Παρεκκλήσιο του Ευαγγελισμού για να καταλήξει στις δυο ενοριακές  εκκλησιές του Αγίου Νικολάου και της Αγίας Παρασκευής η πομπή με επικεφαλής το Δεσπότη, τον Κλήρο, τα Εξαπτέρυγα και τα Λάβαρα, ενώ οι χοροί ψάλλουν χαρμόσυνα το πανηγυρικό «Αναστάσεως Ημέρα» και το «Χριστός Ανέστη» κάτω από τις κωδωνοκρουσίες και με αληθινό πανδαιμόνιο ομοβροντιών από αυτοσχέδια βαρελότα και κροτίδες κάθε τύπου. Στα χρόνια της τουρκοκρατίας χρησιμοποιούσαν ακόμη και τουφέκια, καραμπίνες, τρομπόνια κλπ. Την τελευταία τριακονταετία καθιερώθηκε να ψάλλεται στην Αγία Παρασκευή από το χορό των Ιεροψαλτών το Ομηρικό Ευαγγέλιο της Ανάστασης σε ιαμβικό εξάμετρο.       Τη Δευτέρα του Πάσχα γινόταν παλαιότερα στον Ασώματο του Ασφενδιού και στο Πυλί η γιορτή της «Αφάλλειας» ή «αφφαλλίας», απομεινάρι των αρχαίων «Φαλλείων» (συμβολικής γιορτής προς τιμή του Βάκχου ή της γονιμότητας της γης)  με γλέντι τρικούβερτο και χορό που κράταγε ως αργά το βράδυ.

            Στις 23 Απριλίου, που γιορτάζει ο Άη Γιώργης, γίνεται ιδιαίτερα στο Πυλί μεγάλο πανηγύρι. Μετά τη λειτουργία αρχίζουν οι Ιπποδρομίες, ένα πανάρχαιο έθιμο του νησιού, που πιθανόν να έχει τις ρίζες του από   το γνωστό σ’ εμάς Δήμο των Ιππιωτών, όπου λέγεται ότι εκτρέφονταν άριστα άλογα για τις ιπποδρομίες των ελληνορωμαϊκών χρόνων. Εννιά ή δώδεκα καβαλάρηδες ξυπόλυτοι και ξεσκούφωτοι ιππεύουν τ’ άλογά τους χωρίς σέλλα και χαλινάρι και τρέχουν από τρεις κάθε φορά γύρω στα δυο χιλιόμετρα, φθάνοντας στο τέρμα που είναι η εκκλησιά του Άη Γιώργη. Στο μέτωπο του αλόγου, που έρχεται πρώτο στην κάθε τριάδα, σπουν ένα ωμό αυγό. Αφού τρέξουν όλες οι τριάδες, ξεχωρίζουν τα άλογα που ήρθαν πρώτα, για να τρέξουν και πάλι στον τελικό. Στο άλογο που θα νικήσει, η επιτροπή της εκκλησιάς δίνει ένα χρηματικό βραβείο. Το ίδιο έθιμο της ιπποδρομίας γινόταν επίσης και στον Άη Γιώργη του Μακρή στην Καρδάμενα.

            Την Παρασκευή της Διακαινησίμου, γιορτή της Ζωοδόχου Πηγής, 

γιορτάζει στη Χώρα της Κω το ξωκλήσι της Παναγιάς της Τσουκαλαριάς, 

όπου γίνεται γλέντι, ενώ στα χωριά τα παλληκάρια και οι κοπέλες 

συγκεντρώνονται σε φιλικό σπίτι και διασκεδάζουν με «ρεφενέ». 

Το ανδρόγυνο του σπιτιού που θα τους δεχτεί, πρέπει να είναι νιόπαντρο. 

Ο καθένας από την παρέα παίρνει κάτι φαγώσιμο, κρασί, ρακί κ.α. Αφού 

φάνε, προσκαλούν τους οργανοπαίχτες με τα βιολιά και τα λαούτα και 

διασκεδάζουν. Πανηγύρι γινόταν ακόμη και στη Ζωοδόχο Πηγή της 

Κεφάλου.