ΧΡΟΝΙΚΑ ΝΕΟΤΕΡΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΩ
17 ΜΑΡΤΙΟΥ 1816 Η ΑΝΑΤΙΝΑΞΗ ΤΗΣ ΠΥΡΙΤΑΔΑΠΟΘΗΚΗΣ ΤΟΥ ΚΑΣΤΡΟΥ ΤΗΣ ΚΩ: Η Κυριακή της 17ης Μαρτίου του 1816 γράφτηκε με μελανά χρώματα στην ιστορία της Κω καθώς για τους κατοίκους της η χρονολογία αυτή αποτέλεσε σταθμό με την υπόμνηση: «Από το Κάστρον». Δεν έφθανε η τρομερή επιδημία με το πρώτο θανατικό της πανούκλας, που διήρκεσε από το 1811 μέχρι το 1814 και αποδεκάτισε τον πληθυσμό του νησιού, έγινε έκρηξη και ανατινάχθηκε εκείνη την ημέρα το οπλοστάσιο με την πυριτιδαποθήκη, που βρισκόταν εντός του καλά εξοπλισμένου για την αντιμετώπιση εχθρικών επιθέσεων Κάστρου, από απροσεξία κάποιου Τούρκου στρατιώτη, με αποτέλεσμα να σκοτωθούν πάνω από 28 άτομα, Οθωμανοί και Χριστιανοί. Ο θόρυβος από την έκρηξη ακούστηκε στο Πετρούμι (Αλικαρνασσό) και στην Κέφαλο, ενώ οι κάτοικοι της Χώρας έτρεχαν αλλόφρονες στην ύπαιθρο για να σωθούν. Παραστατική περιγραφή του συμβάντος διέσωσε, μετά από ένα αιώνα, στο «Κωακόν Ημερολόγιον» του 1917 ο τότε Πρωτοσύγκελος Φιλήμων Φωτόπουλος και την αναδημοσίευσε στα «Κώϊά» του ο Ιάκωβος Ζαρράφτης, ο οποίος παρέθεσε, μάλιστα, και μια σχετική με το συμβάν μικρή στιχοπλακιά.
ΜΑΡΤΙΟΣ 1821 Ο ΣΠΙΝΘΗΡΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΚΕΦΑΛΟ ΤΗΣ ΚΩ: Έχει γραφτεί από τον Ιάκωβο Ζαρράφτη ότι μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης του 1821 υψώθηκε η επαναστατική σημαία στην Κέφαλο. Άλλη επιβεβαίωση αυτής της πληροφορίας δεν είχαμε μέχρις ότου, ανατρέχοντας στην έρευνα των ιστορικών ημερολογίων των Ελληνικών ναυμαχιών του ΄21,διαβάσαμε ότι ο Υδραίος ναυμάχος Αναστάσιος Τσαμαδός, σημειώνει πως το πρωί της 29ης Ιουλίου του 1821 μια βάρκα από το σκάφος του, που ήταν αραγμένο στον κάβο της Κεφάλου, έβγαλε στη ξηρά 30 αρματωμένα παλληκάρια μαζί με τον Κρητικό παπά Ιερεμία τον Σιναΐτη, ο οποίος ήταν μέλος του πληρώματος, για να αναζητήσουν τα αναγκαία τρόφιμα. Και ο Τσαμαδός τονίζει στο ημερολόγιό του: «Ώρα 2 ½ ήλθεν η σκαμπαβία (βάρκα) αρματωμένη με όλα τα παλληκάρια, τα οποία αντεστάθησαν ανδρείως πολεμούντες και φυλάγοντες βάρδιαις εις το βουνό διά να ημπορέσουν οι επίλοιποι να πάρουν τα αναγκαία της ζωοτροφίας μας». Από το κείμενο αυτό του Τσαμαδού συμπεραίνουμε ότι πρέπει να υπήρξε κάποια συνεργασία των συντρόφων του Έλληνα ναυμάχου με τους κατοίκους της Κεφάλου, για να μπορέσουν οι πρώτοι να βγουν στο νησί και να προμηθευτούν τρόφιμα, γεγονός που μας κάνει να πιστεύουμε ότι είναι πιθανόν ο σπινθήρας της Επανάστασης να άγγιξε πράγματι τους κατοίκους του μικρού, αλλά απομακρυσμένου χωριού της Κω, το οποίο σημειωτέον διέθετε, όπως πάντα, ελάχιστη τουρκική φρουρά, για τη φύλαξη εκείνης της περιοχής.
13 ΜΑΡΤΙΟΥ 1877 Ο ΦΑΝΑΡΙΩΤΗΣ ΠΡΙΓΚΙΠΑΣ ΜΙΛΤΙΑΔΗΣ ΑΡΙΣΤΑΡΧΗΣ ΔΙΟΙΚΗΤΗΣ ΤΗΣ ΜΟΥΤΕΣΑΡΙΦΙΑΣ ΚΩ: Η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατά το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα επέλεξε να στείλει ως Μουτεσαρίφη (Διοικητή) της Επαρχίας Κω έναν εμπειρότατο σε θέματα της τουρκικής διοίκησης αξιωματούχο της, τον Φαναριώτη Πρίγκιπα Μιλτιάδη Αριστάρχη, Πασά, πρώην ηγεμόνα της Σάμου, Κυβερνήτη της Κρήτης, Πασά και Μπεηλέρμπεη της Ρωμυλίας, αποδεικνύοντας έτσι την ιδιαίτερη σημασία που απέδιδε η Σουλτανική Κυβέρνηση στη νέα διοικητική αναδιάρθρωση της Επαρχίας Κω κατά τη χρονική εκείνη περίοδο. Ο Μιλτιάδης Αριστάρχης ερχόμενος στην Κω το 1877 θέλησε να ασκήσει την εποπτική του εξουσία στη Μητρόπολη και σε όλα τα Όργανα της Ορθόδοξης Κοινότητας. Γι αυτό κάλεσε στις 13 Μαρτίου στην αίθουσα της Μητρόπολης τους προκρίτους της πόλης για να τους επισημάνει δύο βασικές του διαπιστώσεις: α) την προκλητική σύγχυση αρμοδιοτήτων και λειτουργικών καθηκόντων των διαφόρων Κοινοτικών Οργάνων, που οδηγούσε στην κακοδιοίκησή τους και β) την απόκλιση πολλές φορές από τον στόχο ενός κληροδοτήματος, δηλ. της περιουσιακής ωφέλειας που ο θανών προσπόριζε για έναν αποκλειστικά κοινωφελή σκοπό, ο οποίος όμως κατέληγε σε άλλη χρήση, ξένη προς τη θέληση του διαθέτη. Αυτό ακριβώς αποδυνάμωνε οικονομικά τα Καθιδρύματα και απομάκρυνε την ευεργετική διάθεση των ανθρώπων να κληροδοτούν περιουσιακά τους στοιχεία στην Ορθόδοξη Κοινότητα.
Για την αντιμετώπιση των ατασθαλιών αυτών ο Μιλτιάδης Αριστάρχης προχώρησε σε αναδιοργάνωση του Συνεδρίου της πόλης Κω και της Επαρχιακής Συνέλευσης, συντάσσοντας δύο αντίστοιχους Κανονισμούς και ορίζοντας τον Μητροπολίτη του νησιού ως Πρόεδρό τους. Συνέταξε επίσης και τους Κανονισμούς της Σχολικής Εφορίας, των Εκπαιδευτηρίων κ.ά. Τις τυχόν επεμβάσεις του σε διοικητικά ζητήματα του Μουσουλμανικού στοιχείου δεν τις γνωρίζουμε. Η παραμονή του στην Κω υπήρξε τελικά σύντομη. Μόλις λίγων μηνών. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη αφήνοντας πίσω του ένα τολμηρό και καινοτόμο για την εποχή του θεσμικό έργο μαζί με τον δραστήριο και αποφασιστικό του χαρακτήρα. Χωρίς να απεμπολεί τα απαράγραπτα δίκαια του Γένους, εκτέλεσε με σωφροσύνη και εντιμότητα τα καθήκοντα του Διοικητή του Σαντζακίου της Κω, που το κυρίαρχο Τουρκικό Κράτος του εμπιστεύθηκε. Πέθανε στη Σμύρνη το 1893 σε ηλικία 85 ετών.
2 ΜΑΡΤΙΟΥ 1918 Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ «ΕΘΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΩΝ ΑΜΕΡΙΚΗΣ»: Την ιδέα για την οργάνωση Δωδεκανησιακού απελευθερωτικού αγώνα κατά των Ιταλών θα συλλάβει πρώτος μεταξύ των Δωδεκανησίων μεταναστών της Αμερικής ένας ταπεινός κουρέας καταγόμενος από την Κω, ο Νίκος Μανούσης, του οποίου τα στήθια φλόγιζε η πιο δυνατή πατριωτική φωτιά. Ως Πρόεδρος του Κωακού Συλλόγου «Ελπίς» της Νέας Υόρκης ο Νίκος Μανούσης επικοινώνησε με τον Πρεσβευτή της Ελλάδας στην Ουάσιγκτον Γεώργιο Ρούσο, ο οποίος, Δωδεκανήσιος κι αυτός την καταγωγή, βρήκε την ιδέα επίκαιρη και την επικρότησε αμέσως. Επακολούθησαν πολλές συσκέψεις με αρκετούς Δωδεκανήσιους μετανάστες, συγκροτήθηκε Προσωρινή Διοικούσα Επιτροπή, καταρτίστηκε το καταστατικό και στις 2 Μαρτίου του 1918 έγινε η πρώτη Γενική Συνέλευση, που ενέκρινε ομόφωνα την ίδρυση της «Εθνικής Ενώσεως Δωδεκανησίων Αμερικής». Σκοπός της Ένωσης ήταν η διαφώτιση του Αμερικανικού Κοινού για την ελληνικότητα και την ιστορία των Δωδεκανήσων και η διακήρυξη του προαιώνιου πόθου της ένωσής τους με την Ελλάδα. Πρόεδρος εκλέχτηκε ο άλλοτε Δήμαρχος της Χάλκης Ι. Πιπίνος, εξόριστος τότε στη Νέα Υόρκη. Γραμματέας και Γενικός Διευθυντής ο Νίκος Μανούσης.
Η Ένωση θα επιχειρήσει να πείσει την Κυβέρνηση των ΗΠΑ και την κοινή γνώμη της Αμερικής για το δίκαιο του αγώνα. Θα κινητοποιηθούν εξέχουσες προσωπικότητες της επιστήμης και θα ακολουθήσουν δημοσιεύσεις σειράς θερμότατων άρθρων στους Times της Νέας Υόρκης υπέρ της Δωδεκανησιακής υπόθεσης. Μια από τις σπουδαιότερες εκδηλώσεις της Ένωσης ήταν και η συγκρότηση Πανδωδεκανησιακού Συνεδρίου, στο οποίο πήραν μέρος αντιπροσωπείες Δωδεκανησιακών Σωματείων από αρκετές πολιτείες της Αμερικής, που με ψήφισμά τους τόνιζαν την ακλόνητη απόφαση των Δωδεκανησίων για ένωση των νησιών τους με την Ελλάδα. Χαρακτηριστική ήταν η αρθρογραφία στους Times που είχε τον τίτλο: «Δύο χιλιάδες Έλληνες ορκίζονται εναντίον της Ιταλίας». Έτσι άρχισε το αμερικανικό κοινό να διαφωτίζεται για το Δωδεκανησιακό ζήτημα, το οποίο αγνοούσε μέχρι τότε τελείως.
9 ΜΑΡΤΙΟΥ 1922 Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΕΝΩΣΕΩΣ ΚΩΩΝ ΤΗΣ ΑΘΗΝΑΣ «Ο ΙΠΠΟΚΡΑΤΗΣ»: Στις 9 Μαρτίου του 1922 ιδρύθηκε στην Αθήνα από μερικούς Κώους μετανάστες (επιστήμονες, εργάτες και φοιτητές) ένα Σωματείο με την επωνυμία «Γενική Ένωσις Κώων», με έμβλημα τον Ιπποκράτη και σκοπό την οικονομική αρωγή των Κώων, όπου κι αν βρίσκονται, καθώς και την υποστήριξη για την πνευματική και υλική τους ανάπτυξη. Το Σωματείο αυτό με την πάροδο των χρόνων και καθώς θα έχει εδραιωθεί στα Δωδεκάνησα η Ιταλοφασιστική κυριαρχία, θα γίνει η εστία, γύρω από την οποία θα συσπειρωθεί η Κωακή Παροικία της Αθήνας και του Πειραιά. Τα μέλη της Παροικίας που θα δραστηριοποιηθούν μέσα από την Ένωση, θα συνδράμουν ενεργά στον αγώνα για την απελευθέρωση της Δωδεκανήσου, θα ενισχύσουν χρηματικά την Ελληνορθόδοξη Κοινότητα και τα Σχολεία της Κω, κυρίως μετά τον καταστρεπτικό σεισμό του 1933, θα συμμετάσχουν στο πολεμικό προσκλητήριο της Μεγάλης Πατρίδας της Ελλάδας το 1940 – 41, θα προσφέρουν επίσης παντοιοτρόπως την ηθική και οικονομική τους συμπαράσταση στους συμπατριώτες τους στην Αθήνα και στο νησί καθ’ όλη την ταραγμένη περίοδο ως την Ενσωμάτωση και μετά από αυτή. Θα συνεχίσουν δε τη γόνιμη δράση τους για την προβολή της γενέτειράς τους ακόμη και μέχρι τις μέρες μας, επιβεβαιώνοντας έτσι το αρχαίο γνωμικό, που εμμένει στη διαπίστωση ότι: «ουδέν γλύκιον πάτρης!».
24 ΜΑΡΤΙΟΥ 1939 ΤΑ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΤΟΥ ΜΗΤΡΟΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΝΑΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΠΟΛΗΣ ΚΩ: Στις 24 Μαρτίου του 1939 προεξάρχοντος του Μητροπολίτη Λέρου-Καλύμνου-Αστυπαλαίας Αποστόλου θα τελεσθούν με την πρέπουσα μεγαλοπρέπεια τα εγκαίνια του νέου, σημερινού Μητροπολιτικού Ναού του Αγίου Νικολάου. Οι Κώοι και ιδιαίτερα οι ενορίτες του Αγίου Νικολάου, που για έξι χρόνια μετά το σεισμό του 1933 εκκλησιάζονταν στο στενό και ακατάλληλο παράπηγμα του Σταυρού, είδαν και πάλι ανοικοδομημένο εκ βάθρων τον Μητροπολιτικό τους Ναό, τέμενος αντάξιο της μακραίωνης λατρευτικής τους παράδοσης.
Από τις 2 Μαΐου του 1934 είχε αρχίσει η κατεδάφιση του παλαιού Ναού του Αγίου Νικολάου, ο οποίος είχε κτιστεί το 1860 και είχε υποστεί ανεπανόρθωτες βλάβες από το σεισμό. Η ένταξη δε του χώρου του στη ζώνη των αρχαιολογικών ανασκαφών επιτάχυνε την κατεδάφιση, την οποία ανέλαβε η ιταλική εταιρεία Sardelli. Η εταιρεία αυτή με πολλή φροντίδα διέσωσε το μαρμάρινο τέμπλο, τις οκτώ μαρμαροκολόνες, το μαρμάρινο δεσποτικό θρόνο και τις τετράγωνες μαρμάρινες πλάκες του δαπέδου, με σκοπό να τοποθετηθούν σε νέο υπό ανέγερση ναό.
Έτσι, παράλληλα με την αναζήτηση του κατάλληλου οικοπέδου σε κεντρικό σημείο της υπό ανοικοδόμηση πόλης, άρχισε και ο μαραθώνιος δρόμος της ανεύρεσης χρημάτων για την ανέγερση του ναού. Οι πρώτες εκκλήσεις ξεκίνησαν από τον Πατριαρχικό Επίτροπο Αρχιμανδρίτη Φιλήμονα Φωτόπουλο. Εκδόθηκαν λαχνοί, διεξήχθησαν έρανοι και βγήκαν δίσκοι στις εκκλησιές. Κινητοποιήθηκαν τα Κωακά Σωματεία της Αμερικής. Ο θερμός πατριώτης Νίκος Μανούσης θα εκδώσει στη Νέα Υόρκη το 1934 πολυτελέστατο «Κωακόν Λεύκωμα», οι εισπράξεις από την πώληση του οποίου διατέθηκαν για την ανέγερση του ναού. Παράλληλα ζητήθηκε από τον Ιταλό Αρχιτέκτονα R. Petracco η εκπόνηση του σχεδίου οικοδόμησης του ναού σε βυζαντινό τύπο.
Στο μεταξύ γύρω στα τέλη του 1935 οι Ιταλοί θα ανακηρύξουν προστάτη τους και πολιούχο της Κω τον Άγιο Νικόλαο και θα στήσουν, μάλιστα, και το άγαλμά του (κατά τα καθολικά πρότυπα) σε κόγχη πάνω από τις δύο καμάρες που έχτισαν στη σημερινή Ακτή Μιαούλη ( απέναντι από το σημερινό μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη). Εντείνονται τότε και οι προσπάθειες εξεύρεσης του οικοπέδου για την οικοδόμηση του ναού. Βρέθηκε τελικά το περιβόλι του Παύλου Γεωργιάδη, κατάλληλο για το σκοπό αυτό, το οποίο και αγοράστηκε από την Ιταλική Κυβέρνηση αντί 24.000 ιταλικών φράγκων και ανατέθηκαν με μειοδοτικό πλειστηριασμό οι εργασίες της ανέγερσης της οικοδομής στον έμπειρο εργολάβο Αγγελή Γεωργαλλή. Η θεμελίωση του ναού το 1937 έλαβε πανηγυρικό χαρακτήρα. Ο ίδιος ο De Vecchi χρησιμοποιώντας ασημένιο μυστρί θα θέσει το θεμέλιο λίθο.
Ο ναός αποπερατώθηκε στις αρχές του 1939 και η δαπάνη του έφθασε τις 350.000 λιρέτες, που διατέθηκαν από την Ιταλική Κυβέρνηση, εκτός του περιτοιχίσματος της αυλής που έγινε το 1945 με έξοδα της εκκλησίας. Για την κατασκευή του ναού χρησιμοποιήθηκε ένα είδος λαξευτής πέτρας (πωρόλιθος), που προέρχεται από την περιοχή Γροίκου της Πάτμου. Στο ναό μεταφέρθηκαν και τοποθετήθηκαν οι 8 μαρμαροκολόνες, το τέμπλο, ο δεσποτικός θρόνος και όλες οι τετράγωνες πλάκες του δαπέδου του κατεδαφισθέντα παλαιού ναού του Αγίου Νικολάου.
27 ΜΑΡΤΙΟΥ 1945 Ο ΒΟΜΒΑΡΔΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΩ ΑΠΟ ΣΜΗΝΟΣ ΣΥΜΜΑΧΙΚΩΝ ΑΕΡΟΣΚΑΦΩΝ ΜΕ 22 ΝΕΚΡΟΥΣ: Στις 10 και 30΄το πρωί της Τρίτης, 27 Μαρτίου του 1945, ένα σμήνος συμμαχικών αεροσκαφών με Έλληνες πιλότους, πήρε εντολή να βομβαρδίσει τις αγκυροβολημένες στο λιμάνι της Κω Γερμανικές φορτηγίδες. Οι πιλότοι όμως από λανθασμένη στόχευση άφησαν το φορτίο των βομβών τους να πέσει σχεδόν μέσα στο κέντρο της πόλης, με αποτέλεσμα τη δυσοίωνη εκείνη μέρα το νησί να θρηνήσει 22 νεκρούς ανάμεσα στον άμαχο πληθυσμό. Τα ονόματα των νεκρών, όπως καταχωρίστηκαν στα Ιταλικά Ληξιαρχικά Βιβλία του Δήμου Κω, είναι τα ακόλουθα: Μάνος Παρθενιάδης, Λευτέρης Γιαλλούσης, Αντώνης Καλμπίνης, Γιώργος Δημητριάδης, Παναγιώτης Μαλλιάς, Σεβαστή Γερακιού, Μαρία Γερακιού, Κυριακούλα Ρεΐση (Πολίτη), Στέφανος Τανάς, Αντώνης Πάχος, Γιάννης Καννάς, Αντώνης Κασανής, Χαλήλ Καραβιζίρ, Σοφία Χριστοφίδη, Καλλιόπη Καραγιάννη, Μάρκος Στελέτος, Καλλιόπη Νέγρου, Διονυσία Νέγρου, Κατερίνα Παπούλη, Τούλα Καΐσερλη, Θέμελης Σμαλιός και Νίκη Κουρεμέτη.
Αρκετά από τα θύματα είχαν έλθει από την Κάλυμνο για τρέχουσες ανάγκες τους. Εντός δε του κτιρίου όπου στεγαζόταν ο Διεθνής Ερυθρός Σταυρός βρήκε το θάνατο ο 38χρονος δικηγόρος Μάνος Μιχ. Παρθενιάδης. Ήταν μέλος της Επιτροπής του Δ.Ε.Σ. και εξυπηρετούσε εκείνη την ώρα τους πάσχοντες του νησιού.
ΜΑΡΤΙΟΣ 1946 Η ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ ΑΘΛΗΤΙΚΟΥ ΚΑΙ ΠΟΔΟΣΦΑΙΡΙΚΟΥ ΣΥΛΛΟΓΟΥ «ΑΝΤΑΓΟΡΑΣ»: Τον Μάρτιο του 1946 θα ιδρυθεί ο αθλητικός και ποδοσφαιρικός Σύλλογος με την επωνυμία: «ΕΝΩΣΙΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ ΚΩ «ΑΝΤΑΓΟΡΑΣ»», με πρώτο Πρόεδρό του τον Γεράσιμο Ματθαίο. Χάρη στην ένθερμη υποστήριξη των μελών του ο «Ανταγόρας» κατόρθωσε να επιζήσει ως τις μέρες μας και με κάποιες μεταγενέστερες τροποποιήσεις του καταστατικού του να συνεχίσει να δρέπει δάφνες στο χώρο του ποδοσφαίρου. Λίγους, μάλιστα, μήνες μετά την ίδρυσή του σύστησε και Παράρτημα Κυνηγιού με την επωνυμία: ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΚΥΝΗΓΙΟΥ ΕΝΩΣΕΩΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΑΘΛΗΤΩΝ ΚΩ «ΑΝΤΑΓΟΡΑΣ» (Ε.Ε.Α.Κ.Α) «Η ΑΡΤΕΜΙΣ», με στόχο να προστατέψει το κυνήγι στο νησί, που κατά τη διάρκεια της πολεμικής περιόδου και εξ αιτίας των ασυνείδητων καταχρήσεων των κατακτητών και ορισμένων κυνηγών του τόπου, είχε υποστεί τέτοια φθορά, ώστε να απειλείται με ολοσχερή εκμηδένιση.
Η ΕΘΙΜΟΓΡΑΦΙΑ ΤΗΣ ΚΩ ΚΑΤΑ ΤΟ ΜΗΝΑ ΜΑΡΤΙΟ
Την πρώτη μέρα του Μαρτίου κορίτσια κι αγόρια δένουν στο δάκτυλο ή στο μπράτσο τους το «μάρτη», μια άσπρη και μια κόκκινη μεταξωτή κλωστή, «για να μην τους πιάσει ο ήλιος» που χτυπά στο κεφάλι. Οι νιόπαντρες και οι αρραβωνιασμένες αντί άσπρη κλωστή βάζουν «άστραφτο», δηλαδή χρυσαφένια κλωστή. Το μάρτη αφαιρούν απ’ το χέρι τους τη Μεγ. Παρασκευή όταν πάνε να προσκυνήσουν τον Εσταυρωμένο και τον αφήνουν για να δέσουν τα άνθη του Επιταφίου. Άλλοι πάλι τον δένουν στο πόδι του Πασχαλινού αρνιού.
Οι Απόκριες, που συνήθως πέφτουν μέσα στον Μάρτιο, αποτελούν ξεχωριστό γιορταστικό γεγονός. Τα Σαββατοκύριακα των δυο τελευταίων εβδομάδων, της «Κριατερινής» και της «Τυρινής», οι συγγενείς συγκεντρώνονται πότε στο σπίτι του ενός και πότε στου άλλου και «’ποκριώνουν» με φαγοπότι, τραγούδι και χορούς. Στη Χώρα της Κω οι νοικοκυρές συνηθίζουν μαζί με τα’ άλλα γλυκίσματα να κάνουν το καταΐφι και τα «κατιμέρια». Τα κατιμέρια είναι φύλλα ζύμης με γέμιση από τυρί και αυγό, που αναδιπλώνονται κυκλικά, τηγανίζονται ή φουρνίζονται και σερβίρονται ζεστά, πασπαλισμένα με ζάχαρη ή με μέλι. Τις μέρες της Αποκριάς, επίσης, κοπέλες και νέοι συγκεντρώνονται σε φιλικά σπίτια για να τραγουδήσουν το «λιγκέρι». Λιγκέρι λένε ένα μπρούτζινο στρογγυλό ταψί. Στη Χώρα χρησιμοποιούν το «βατσέλι». Μια κοπέλα, που φοράει δαχτυλίδι, στριφογυρίζει με μαεστρία το λιγκέρι με τα δάχτυλά της, όρθιο πάνω σε σουφρά ή στο πάτωμα και χτυπώντας το ρυθμικά με το δαχτυλίδι της δίνει το ρυθμό του τραγουδιού. Λέει, δηλαδή, το δίστιχο:
«Χτύπα το δαχτυλίδι σου πάνω στο λιγκεράκι
να μαζευτούν το λεύτερα να βρεις κι εσύ ταιράκι».
Πολλοί νέοι ντύνονται μασκαράδες, «αλαφάκια», όπως τους λένε, ή «καμουζέλλες» και γυρίζουν στα σπίτια και στα καφενεία με «μουτσούνες» ( προσωπίδες) πειράζοντας ο ένας τον άλλο. Το βράδυ της τελευταίας αποκριάτικης Κυριακής γύριζαν στα σπίτια με την «κοκχάλα» για να πάρει -συμβολικά- όλα τα φαγώσιμα, όσα δεν επιτρέπει η νηστεία της Σαρακοστής να φαγωθούν την άλλη μέρα, την Καθαροδευτέρα. Η κοκχάλα ήταν σκελετός από κεφάλι γαϊδάρου. Τον κρατούσε ψηλά σ’ ένα κοντάρι κάποιος, που σκεπασμένος μ’ ένα κιλίμι παράσταινε την κοκχάλα. Μ’ ένα σχοινί, στην κάτω μασέλα της κοκχάλας και περασμένο στην πάνω, ανοιγόκλεινε το στόμα της και βλέποντάς την τα μικρά κυρίως παιδιά έτρεμαν σύγκορμα από το φόβο τους.
Την Καθαροδευτέρα το γλέντι δίνει και παίρνει στις εξοχές, όπου συνηθίζεται να υψώνονται και χαρταετοί. Την ημέρα αυτή οι νοικοκυρές σερβίρουν νηστήσιμα φαγητά με λαγάνες, ενώ για γλυκίσματα φτιάχνουν τη «μαερgιά», ένα είδος μουσταλευριάς με «καταστατό» (άμυλο) [«νισεστέ» στα τουρκικά] και ζάχαρι καθώς και το «κουσάφι», βρασμένη μαύρη σταφίδα με διάφορα μυρωδικά. Την Καθαροδευτέρα επικρατούσε παλιά το έθιμο στην Κω να ανταλλάσσουν φορεσιές οι ζευγάδες. Όσοι φορούσαν τις φουφούλες έβαζαν τα «φράγκικα» παντελόνια των φίλων τους κι εκείνοι πάλι τις φουφούλες των άλλων. Τη Σαρακοστή τηρείται με ευλάβεια ο εκκλησιασμός και η νηστεία από τους Ορθόδοξους χριστιανούς, γι αυτό και τα νηστήσιμα φαγητά είναι πολύ σε χρήση. Έτσι το Σάββατο των Αγίων Θεοδώρων, παραμονή της Κυριακής της Ορθοδοξίας, έχουν έθιμο να κάνουν σπανακόπιτες του φούρνου. Ανοίγουν το ζυμάρι σε σχήμα κυκλικό και αφού το παραγεμίσουν με σπανάκι τσιγαρισμένο με λάδι και κρεμμύδι – τα κώτικα κρεμμύδια δεν καίνε πολύ τη γλώσσα και τρώγονται ευχάριστα – διπλώνουν το ζυμάρι σε σχήμα μισοφέγγαρου και πιέζουν τα άκρα του με ένα μασούρι για να κολλήσουν, το αλείφουν με λίγο λάδι και το φουρνίζουν.