Μνήμες Κωακής Ιστορίας : ΤΑ ΔΕΙΝΟΠΑΘΗΜΑΤΑ ΤΩΝ ΚΩΩΝ ΤΟ 1821

Με το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 οι κάτοικοι της Κω θα υποστούν τα πάνδεινα. Δεν είναι γνωστό αν και πόσοι Κώοι κινήθηκαν κατά των Τούρκων. Ο Κώος αρχαιοδίφης Ιάκωβος Ζαρράφτης σημειώνει στα Κώϊά του (σ. 101) ότι είχε υψωθεί η επαναστατική σημαία στην Κέφαλο, ενώ λέγεται - χωρίς αυτό να είναι εξακριβωμένο- ότι μερικά πλοία της Κω με τα πληρώματά τους είχαν σμίξει στις 24 Ιουνίου του 1821 με τα Υδραίϊκα στον κοινό αγώνα. 

ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΤΣΑΜΑΔΟΣ

Ο Υδραίος ναυμάχος Αναστάσιος Τσαμαδός σημειώνει στο ημερολόγιό του («Ιστορικά ημερολόγια των Ελληνικών ναυμαχιών του 1821. Εκ των ημερολογίων του ναυμάχου Αν. Τσαμαδού», Αθήνα 1886. Επανέκδοση Βιβλιοθήκης Ιστορικών Μελετών, αριθ.118, 1978, σ.57) ότι το πρωινό της 29ης Ιουλίου του 1821 το σκάφος του προσάραξε στον κάβο της Κεφάλου και αποβιβάστηκαν στο νησί 30 αρματωμένοι ναύτες για να προμηθευτούν  τρόφιμα. Αυτοί αντιμετώπισαν τους εκεί ελάχιστους Τούρκους στρατιώτες και κατάφεραν να εξασφαλίσουν τις αναγκαίες προμήθειές τους απ’ τους Κεφαλιανούς. 

Η πληροφορία του Τσαμαδού επιβεβαιώνει, κατά ένα τρόπο, τον ισχυρισμό του Ζαρράφτη,  αφήνοντας να νοηθεί ότι η εμφάνιση των αρματωμένων Ελλήνων στην Κέφαλο άναψε τον σπινθήρα της Επανάστασης στους κατοίκους του μικρού και απομακρυσμένου χωριού της Κω.

Στο μεταξύ  οι Τούρκοι, βλέποντας τις επιτυχημένες ελληνικές ναυτικές επιχειρήσεις σε βάρος τους, δεν θα διστάσουν για λόγους αντιποίνων να κρεμάσουν κάτω απ’ τον ιστορικό πλάτανο, στις 11 Ιουλίου του 1821, 98 Κώους,  αναγκάζοντας τους περισσότερους κατοίκους του νησιού  να καταφύγουν στα βουνά για να σωθούν. 

F.C.H.L. POUQUEVILLE

Κατά τον Γάλλο περιηγητή F. C. H. L. Pouqueville («Ιστορία   της   Αναγέννησης  της Ελλάδας 1740 -1824», τόμος Γ΄, 1824, σ. 33)  οι Τούρκοι   κρέμασαν πολλούς   ιερείς και αποκεφάλισαν 900 [1]  χριστιανούς. Ο ίδιος σημειώνει επίσης  ότι όλοι θα είχαν εκτελεστεί αν δεν τους προστάτευε ο Πασάς στο κάστρο. Διαρκούσης μάλιστα της αναρχίας, τονίζει ο Pouqueville, ο Πρόξενος της Γαλλίας μ’ ένα πλοίο μετέφερε πολλούς διωχθέντες στη Νίσυρο και στην Τήλο, ακόμη και στις ακτές της Αλικαρνασσού. Αν και η είδηση του Pouqueville κρίνεται περισσότερο αξιόπιστη, γιατί το έργο του γράφτηκε κι εκδόθηκε τρία μόλις χρόνια μετά τα γεγονότα εκείνα, εν τούτοις θεωρούμε απίθανο τον αριθμό των 900 αποκεφαλισθέντων χριστιανών, αφού μέχρι σήμερα ο αριθμός αυτός δεν επιβεβαιώνεται από  τοπικές πηγές.

ΣΠΥΡΙΔΩΝ ΤΡΙΚΟΥΠΗΣ

Για τα παθήματα όμως των Κώων άκρως συγκινητική είναι η περιγραφή, που μας δίνει και ο Σπυρίδων Τρικούπης  στο βιβλίο του: «Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως» (τόμος 2ος, βιβλίο πρώτο, β΄ μέρος, κεφ. ΙΣΤ΄, Έκδοση Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη. Πρώτη έκδοση Λονδίνο 1857).  Αναφερόμενος στα δεινά των Σμυρναίων και Κυπρίων γράφει και για τους Κώους τα εξής:

 «Πάνδεινα έπαθαν συγχρόνως και οι δυστυχείς Κώοι. Δωδεκακισχίλιοι[;] Τούρκοι και εξακισχίλιοι Χριστιανοί ήσαν επί της επαναστάσεως οι κάτοικοι της νήσου ταύτης, διεσπαρμένοι εις εξ μέρη, την κυρίως λεγομένην Χώραν, και τα χωρία Κέφαλον, Αντιμάχειαν, Πηλείον, Ασφενδιόν και Κερμετήν.

» Οι εντόπιοι Τούρκοι, αν και υπερίσχυον και κατά τον αριθμόν και κατ’ άλλα, μετέφεραν τον Απρίλιον εις την νήσον εκ των της Ανατολής μερών κατά διαταγήν της Πύλης, δια φόβον ενδεχομένης εξωτερικής επιδρομής Ελλήνων, εξακοσίους οπλοφόρους. Αταξίαι, αρπαγαί και φόνοι σποράδην συνέβαιναν έκτοτε καθ’ ημέραν, αλλά τα κακά εκορυφώθησαν την 11ην Ιουλίου.

» Εκ μόνων των κατοίκων της Χώρας εσφάγησαν 98, όλαι δε αι οικίαι εγυμνώθησαν, οι ναοί κατεπατήθησαν και εβεβηλώθησαν, τα ιερά εχλευάσθησαν, αι νέαι γυναίκες, όσαι δεν κατέφυγαν εις τα όρη, εκρατήθησαν και μετά τρεις ημέρας απελύθησαν· πάσα αιδώς εν ενί λόγω εξέλιπε και πας σπινθήρ ελέους εσβέσθη. Και ταύτα πάντα επράχθησαν εις βλάβην λαού, όχι μόνον αθώου και μη δώσαντος σημείον επαναστατικής διαθέσεως, αλλά μήτε ακούσαντος αν υπήρχε Φιλική Εταιρία, μήτε έχοντος καν όπλα, απηγορεύετο ανέκαθεν τοις εν τη νήσω εκείνη Χριστιανοίς η κτήσις και χρήσις αυτών».

Ο αριθμός των Τούρκων κατοίκων της Κω, που αναφέρει πιο πάνω ο Σπυρίδων Τρικούπης δεν είναι ακριβής, ούτε μας λέει, βέβαια, από ποιά πηγή αντλεί αυτή την πληροφορία. Το μόνο βέβαιο είναι ότι τότε ακριβώς υποχρεώθηκαν οι Χριστιανοί κάτοικοι του νησιού να φορέσουν μαύρα φέσια με μαύρα σαρίκια, καθιερώνοντάς τα "ως τα μόνα εντόπια καλύμματά των", για να ξεχωρίζουν εύκολα απ' τους Τούρκους, που φορούσαν τα κόκκινα φέσια με τ' άσπρα σαρίκια.  

_____________________________

[1] Πρβλ. Νικολάου Σπηλιάδου, Απομνημονεύματα συνταχθέντα υπό του Ν. Σπηλιάδου δια να χρησιμεύσωσιν εις την Νέαν Ιστορίαν της Ελλάδος. Εκδίδονται δε υπό Χ. Ν. Φιλαδελφέως, εις πέντε τόμους. Τόμος Α΄, Αθήνησι 1851, σ. 110: «Εις την Κω δεν υπήρχον χριστιανοί πλειότεροι των Τούρκων. Ήσαν δ’ επί τοσούτον εξηχρειωμένοι από την τυραννίαν, ώστε ουδ’ εφαντάσθησαν καν ποτε να επαναστώσι, και μ’ όλον τούτο εφονεύθησαν  και εκεί υπέρ τους εννεακοσίους». Επαναλαμβάνει, δηλαδή, ο Σπηλιάδης τον ίδιο αριθμό φονευθέντων, τον οποίον  αναφέρει και ο Pouqueville.