ΕΝΑΣ ΕΛΛΗΝΟΜΑΘΗΣ ΙΤΑΛΟΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΗΣ, ΤΩΝ ΑΡΧΩΝ ΤΟΥ 17ου ΑΙΩΝΑ, ΣΤΗΝ ΚΩ

Τον Οκτώβριο του 1615 ένας ελληνομαθής Ιταλός περιηγητής ο Pietro Della Valle, ταξιδεύοντας απ’ την Κωνσταντινούπολη για το Κάϊρο, αναγκάστηκε λόγω θαλασσοταραχής ν’ αγκυροβολήσει στην Κω. Βγήκε τότε μαζί με τους συντρόφους του στο λιμάνι για να προμηθευτεί τρόφιμα και του δόθηκε έτσι η ευκαιρία να γνωρίσει από κοντά το νησί και τους κατοίκους του, δίνοντάς μας πολύτιμες για την εποχή εκείνη πληροφορίες. Να πως περιέγραψε την Κω σ’ επιστολή, που συνέταξε στο Κάϊρο στις 25 Ιανουαρίου του 1616: 

«Δεν είδα τίποτα ακαλλιέργητο. Η Κως είναι γεμάτη αμπέλια και περιβόλια. Στην πόλη που είναι ωραία και πυκνοκατοικημένη, συνάντησα ένα κομψό άντρα, μίλησα μαζί του στα ελληνικά κι εκείνος με περιηγήθηκε. Περικυκλώθηκα τότε από πολλούς περίεργους, που παραξενεύονταν πως ένας ντυμένος φράγκικα μιλούσε ελληνικά. Ο άνθρωπος που συνομίλησα λεγόταν Σεβαστιανός, ήταν Χαρτοφύλαξ της Εκκλησίας και γνώριζε τις αρχαιότητες του νησιού. Τον ρώτησα στην αρχή αν υπήρχε κάποιο μνημείο σχετικό με τον Ιπποκράτη κι εκείνος μου είπε ότι θα μου δείξει απομεινάρια. Γι αυτό πήγαμε μαζί στα περίχωρα και μούδειξε το μέρος, όπου βρισκόταν ένα σπιτάκι, το οποίο, σύμφωνα με την παράδοση, ανήκε στον Ιπποκράτη. Στο σπίτι του Ιπποκράτη συναντήσαμε επίσης και μια πηγή. Αυτό μου φάνηκε αληθινό, γιατί το μέρος εκείνο ονομάζουν μέχρι σήμερα Pucrá (τούρκικη λέξη), όπως Pucrat ή Bucrat που αναφέρουν πολλοί συγγραφείς. Ο Χαρτοφύλαξ μου μίλησε ακόμη για ένα τόπο, που λέγεται Ηρακλής. Εκεί υπάρχει εκκλησιά αφιερωμένη στον Άγιο Ιωάννη, που στην αρχαιότητα ήταν ναός του Ηρακλή».

Παρόλο το σκοτάδι της αμάθειας, που απλωνόταν στο νησί της Κω την περίοδο αυτή, ένας κάτοικος του νησιού ο Σεβαστιανός Χαρτοφύλαξ φάνηκε κατατοπισμένος γύρω απ’ την αρχαία ελληνική μυθολογία, αφού περιέγραψε, όπως αναφέρει ο Della Valle, τη σχέση του Ηρακλή με το βασιλιά της Κω τον Ευρύπυλο και την κόρη του τη Χαλκιόπη.

Στη συνέχεια ο Ιταλός περιηγητής Della Valle μας λέει ότι η ημέρα εκείνη που βγήκε στην Κω, συνέπεσε να είναι Κυριακή και γιόρταζε ο Άγιος Φραγκίσκος των Καθολικών. Χρειάστηκε, λοιπόν, αυτός και η συνοδεία του να εκκλησιαστούν κάπου, κι επειδή οι εκκλησιές των Ελλήνων, όπως έγραψε, δεν προσφέρονταν σε Παπικούς, βρέθηκε ένας Κώος, ο Διακο-Παπα-Αλέξης (Diaco Papa Alexi), που τους διέθεσε το σπίτι του κι εκεί τέλεσαν τη λειτουργία τους. Ο Διακο-Παπα-Αλέξης μαζί με πολλούς άντρες και γυναίκες πήρε το Della Valle κι επισκέφτηκαν την εκκλησιά της Παναγιάς της Γοργοεπηκόου (Gorgopicu), ενώ οι γυναίκες του πρόσφεραν λουλούδια και τον κάλεσαν στα σπίτια τους, να φάει και να πιεί. Μοίρασε τότε σ’ αυτές μερικά «άσπρα» (τουρκικό νόμισμα) κι εκείνες ενθουσιάστηκαν για τη χειρονομία του.

Μια γυναίκα της Κω ρώτησε κάποιον της συνοδείας του αν ο Della Valle καταγόταν απ’ τη Νάπολη, γιατί εκεί βρίσκεται μια ξαδέλφη της δούλη. Θυμήθηκε τότε ο Ιταλός περιηγητής πως η Κυρά Κατερίνα (Madonna Caterina), που έμενε στο σπίτι ενός φίλου του στη Νάπολη, είχε πατρίδα της την Κω. Και σημείωσε ότι ένας άλλος φίλος του, ο Coletta, του έστειλε γράμμα όταν ακόμη βρισκόταν στην Κωνσταντινούπολη, παρακαλώντας τον αν περάσει απ’ την πατρίδα της Κατερίνας κι ερωτηθεί για κάποιες κοπέλες που βρίσκονταν αναγκαστικά σαν δούλες στη Νάπολη, να πει πως είναι όλες τους καλά.[Βλέπε Viaggi di Pietro della Valle il Pelegrino, Βενετία 1667 (Presso Paolo Baglioni), Μέρος Α΄, σελ. 206-211]. Ήταν η εποχή όπου Φλωρεντινοί, Βενετσιάνοι, Μαλτέζοι και Ναπολιτάνοι συναγωνίζονταν μεταξύ τους σε ληστρικές αποβάσεις στα ελληνικά νησιά, με το πρόσχημα ότι επιχειρούν επιδρομές ενάντια στους Τούρκους. Αποδεκάτιζαν έτσι τους πληθυσμούς κι έπαιρναν για δούλες όσες κοπέλες έβρισκαν στο πέρασμά τους. Απ’ την Κω έφυγαν τότε για τη Νάπολη γαλέρες κατάφορτες με κοπέλες, που στην εξαθλίωση των κατοίκων απ’ τον τουρκικό ζυγό πρόσθεταν την οδύνη και την αγωνία τους για την τύχη των συγγενών τους, οι οποίες βρίσκονταν μακριά απ’ το νησί.