Η ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΚΩ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΑ

Από επιγραφές της ελληνιστικής περιόδου γνωρίζουμε ότι ο πληθυσμός της πόλης Κω και των άλλων έξι δήμων του νησιού, ήταν διαιρεμένος σε πέντε κατηγορίες: 1) τους πολίτες με πλήρη πολιτικά δικαιώματα, 2) τους πολίτες χωρίς πλήρη πολιτικά δικαιώματα, 3) τους ξένους με μερικά δικαιώματα, 4) τους ξένους χωρίς δικαιώματα και 5) τους δούλους. Οι πολίτες με πλήρη πολιτικά δικαιώματα ήταν εκείνοι που μπορούσαν να εκλέγουν, να εκλέγονται και να γράφονται με το όνομά τους και το πατρώνυμο. Απαραίτητο στοιχείο για την απόκτηση της ιδιότητας του πολίτη με πλήρη πολιτικά δικαιώματα ήταν η κοινή καταγωγή, γιατί μόνο έτσι μπορούσε να συμμετέχει κανείς στις απαραίτητες θρησκευτικές τελετές και να έχει την προστασία των νόμων της Πολιτείας. Το κριτήριο για την κοινή καταγωγή καθοριζόταν από το γεγονός ότι έπρεπε η ρίζα του κάθε πολίτη να φτάνει ως τις τρεις γενιές («εκ τριγονίας»), κάθε δε πολίτης να ανήκει σε μια από τις τρεις δωρικές φυλές, των Υλλέων, των Παμφύλων και των Δυμάνων.

Οι πολίτες όμως με πλήρη πολιτικά δικαιώματα είχαν και υποχρεώσεις, όπως ήταν η στρατιωτική εκγύμναση και η συμμετοχή σε πολεμικές συρράξεις καθώς και η κάλυψη των δημοσίων δαπανών με την καταβολή είτε έμμεσης τακτικής φορολογίας («τα τέλη»), είτε έκτακτου άμεσου φόρου («της εισφοράς») για την αντιμετώπιση κρίσιμων περιστάσεων ή λειτουργικών αναγκών. Γι αυτό συναντούμε σε επιγραφές της Κω, που αποτελούν ονομαστικούς καταλόγους συνεισφορών σε περιπτώσεις εξωτερικών κινδύνων απειλούντων την κοινή ασφάλεια των κατοίκων, να μας μιλούν περί συμμετοχής «πολιτών και πολιτίδων και νόθων και παροίκων και ξένων», μια συνάθροιση, δηλαδή, πολλών ανθρώπων που συμμερίζονταν το κοινό συμφέρον και τις τύχες αυτού του νησιού.

Να διευκρινίσω εδώ ότι νόθοι θεωρούνταν οι γεννημένοι εκτός νομίμου γάμου από δούλες ή παλλακίδες, οι οποίοι στερούνταν πλήρη πολιτικά δικαιώματα, όπως και οι κατάδικοι. Οι πάροικοι ήταν οι περαστικοί και προσωρινής διαμονής, χωρίς πολιτικά δικαιώματα, ενώ οι ξένοι που ήταν μόνιμα εγκατεστημένοι στην πόλη (λέγονταν και «μέτοικοι») είχαν περιορισμένα πολιτικά δικαιώματα, που τα εξαγόραζαν με ειδική άμεση φορολογία. Οι ξένοι αυτοί, με εξαίρεση όσους είχαν πολιτογραφηθεί, εκπροσωπούνταν από τους «Προστάτες», δηλαδή από τους άρχοντες με μηνιαία αρχή, ανάλογη με εκείνη των Πρυτάνεων της Αθήνας. Έτσι ενσωματώνονταν διοικητικά στον Κωακό πληθυσμό. Οι δούλοι, τέλος, ανήκαν σε ιδιώτες ή στο δημόσιο και προορίζονταν για το φύτεμα των αμπελιών, την καλλιέργεια των αγρών, το χτίσιμο ναών και κατοικιών και για κάθε άλλη χειρονακτική εργασία. Είχαν τη δυνατότητα να γίνουν “απελεύθεροι” με μια διαδικασία που πρέπει να ήταν κοινή για όλους τους δούλους της Κωακής Πολιτείας, όπως μας πληροφορούν οι επιγραφές που δημοσίευσαν οι Paton-Hicks.

Ο Γερμανός αρχαιολόγος Rudolf Herzog υποστήριξε την άποψη ότι η σύνθεση του πληθυσμού του αρχαίου Δήμου των Κώων με βάση το σύστημα της υποδιαίρεσης των φυλών, που μας δίνουν οι επιγραφές του νησιού, είχε την ακόλουθη απεικόνιση:

Σύμπας Δάμος ή Στρατός =9.000

Φυλά (Υλλείς, Πάμφυλοι, Δυμάνες, 3/9 του δήμου) =3.000

Χιλιαστύς (μια ενάτα του δήμου ή 1/3 της φυλής) =1.000

Τριακάς (1/10 της χιλιαστύος ή 1/30 της φυλής) = 100

Πεντηκοστύς (υποδιαίρεση της τριακάδος) = 50

Σ’ αυτούς τους 9.000 άνδρες, που αποτελούσαν και τον τακτικό στρατό, αν προσθέσουμε τα γυναικόπαιδα και τους γέροντες, υπολογίζουμε ότι ο πληθυσμός του Δήμου των Κώων έφθανε και ίσως να ξεπερνούσε τα 36.000 άτομα, χωρίς να λαμβάνουμε υπόψη μας τον αριθμό των δούλων και των ξένων. Πολύ ορθά, λοιπόν, ο επιφανής Έλληνας ιστορικός και συγγραφέας Διόδωρος ο Σικελιώτης (80 π. Χ.-30 π. Χ.) αναφερόμενος στη νέα πόλη της Κω μετά το 366 π. Χ., τονίζει ότι: «Κώοι μετώκησαν εις την νυν οικουμένην πόλιν και κατεσκεύασαν αυτήν αξιόλογον. Πλήθος τε γαρ ανδρών εις ταύτην ηθροίσθη και τείχη πολυτελή κατεσκευάσθη και λιμήν αξιόλογος. Από δε τούτων των χρόνων αεί μάλλον ηυξήθη προσόδοις τε δημοσίαις και τοις των ιδιωτών πλούτοις και το σύνολον εφάμιλλον εγένετο ταις πρωτευούσαις πόλεσιν».(ΙΕ΄,76).